Σας έτυχε μήπως να βρεθείτε αυτόπτης μάρτυρας στην έκρηξη οργής του κυρίου James Goodfellow, ευυπόληπτου καταστηματάρχη της Portobello Road, όταν ένας πιτσιρίκος του κατέβαζε την βιτρίνα;
Αν ήσασταν μπροστά στην σκηνή, σίγουρα θα βλέπατε τους παρευρισκόμενους να σταματούν για να παρηγορήσουν τον ατυχή μαγαζάτορα, φέροντας όλοι ένα πανομοιότυπο επιχείρημα: -“Δεν οφελεί σε τίποτα να χαλάτε την διάθεση και την υγεία σας! Αν τα τζάμια παρέμεναν εσαεί άθραυστα, τότε τι τους έχουμε τους τζαμάδες; Κλέφτες θα γίνουν οι άνθρωποι;”
Στο συγκεκριμένο επιχείρημα παρηγορίας υποφώσκει βέβαια μία ολόκληρη θεωρία, η οποία ξεκινώντας από ένα τόσο απλό παράδειγμα φτάνει να επηρεάζει το μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών μας θεσμών.
Αν υποθέσουμε πως η επισκευή της ζημίας κοστίζει έξι χρυσές λίρες, τότε σύμφωνα με τα λεγόμενα των παρευρισκομένων το ατύχημα εισφέρει ρευστό στον κύκλο εργασιών του τζαμά – ενθαρρύνει δηλαδή μία εμπορική πράξη αξίας έξι λιρών και κινητοποιεί έναν ολόκληρο κύκλο παραγωγής. Το επιχείρημα φαίνεται λογικό, κεϋνσιανό και εξόχως πειστικό: ο τζαμάς έρχεται, αλλάζει βιτρίνα, λαμβάνει τη νόμιμη αμοιβή και τρίβει τα χέρια του, ευχαριστώντας την καλή του τύχη που τα παιδιά μεγαλώνουν παίζοντας μπάλα και όχι Nintendo Wii... μέχρι τώρα δεν υπάρχει κάτι που να μας ξενίζει.
Ας σταματήσουμε όμως εδώ! Αν φτάναμε στο συμπέρασμα, όπως συχνά γίνεται, πως σε τελική ανάλυση το κατέβασμα των βιτρινών δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό, καθώς συμβάλλει στην κυκλοφορία του χρήματος και στην τόνωση της εγχώριας παραγωγής, τότε θα επιχειρούσαμε ένα λογικό άλμα, καθώς ο μυωπικός μας συνειρμός δεν θα λάμβανε υπόψη το μη εύκολα ορατό, την έμμεση δηλαδή οικονομική επίπτωση του ατυχήματος στην οικονομία:
Αυτό που δεν φαίνεται εύκολα, είναι πως ο καταστηματάρχης απέκτησε ένα αγαθό έναντι έξι χρυσών λιρών, τις οποίες πλέον δεν διαθέτει για να αγοράσει κάτι άλλο. Ως αμέτοχοι τρίτοι παραμένουμε στην μοναδική δοσοληψία καταστηματάρχη - υαλουργού και δεν συνεκτιμούμε πως αν δεν υπήρχε η θρυμματισμένη τζαμαρία, ο πρώτος θα αντικαθιστούσε ίσως τα παλιά του παπούτσια, θα αγόραζε ένα βιβλίο του Hayek ή θα επισκεύαζε την ραπτομηχανή της φουκαριάρας της μάνας του. Θα διέθετε εν ολίγοις τα χρήματα αυτά κάπου αλλού, αν δεν είχε μεσολαβήσει το ατύχημα για να τον αποτρέψει. Μία πράξη επομένως, η οποία φαινομενικά εισφέρει στην παραγωγή πλούτου, αν ειδωθεί στο ευρύτερο πλέγμα οικονoμικών σχέσεων παραμένει πράξη που βλάπτει όχι μόνο τον κο Goodfellow, αλλά και τον παπουτσή ή και τον βιβλιοπώλη του Notting Hill.
Το παράδειγμα της σπασμένης βιτρίνας εξήνεγκε πρώτος το 1850 ο οικονομολόγος Frédéric Bastiat στο δοκίμιο “Ce qu'on voit et ce qu'on ne voit pas”, σε μία προσπάθεια να σχηματοποιήσει τις έμμεσες εξωτερικότητες μιας εμπορικής συναλλαγής. Έκτοτε χρησιμοποιείται ως κλασσικό επιχείρημα της αυστριακής σχολής σκέψης, με προεκτάσεις που αγγίζουν ιδιαίτερα αισθητά την επικαιρότητα.
Ίσως επειδή το κόστος αυτό δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό και ίσως επειδή αρεσκόμαστε να ελέγχουμε το κοινό ταμείο με την ελαφρότητα αργόσχολου περαστικού της Portobello Road, ίσως γιαυτό λησμονούμε τόσο εύκολα πως κάθε τι απαιτεί μια θυσία και πως καλώς ή κακώς ακόμα δεν εφηύραμε κάτι που να λέγεται δωρεάν γεύμα. Η βιτρίνα της Portobello Road όμως σπάει όλο και συχνότερα και τα σπασμένα καλούμαστε να τα πληρώσουμε εμείς.
15 σχόλια:
Το άρθρο είναι καταπληκτικό αλλά νομίζω ελλειπές ως προς αυτό:
Ξεκινάει από τη σπασμένη βιτρίνα αλλά δε μελετάει πόσο αναπόφευκτη είναι η επίθεση του μικρού βαγκαπόντη.
Δε μιλάω για το αναπόφευκτο όπως το εννοεί ο Μαρξ αλλά για την έννοια του αναπόφευκτου όπως αυτό αποτελεί το κλειδί σε όλους τους φυσικούς και βιολογικούς (άρα κοινωνικόυς και οικονομικούς) κύκλους.
Γι αυτό πιστέυω ότι είναι λίγο shallow η ανάλυση. Αλλά να μη με κακολογήσεις. Ακόμα δεν έχω συνέλθει από το σοκ σχετικά με το σύντροφο Τσοχατζόπουλου. Νομίζω δε θα το ξεπεράσω ποτέ...
@CsLaKoNaS
Από κακού ήταν να σε κακολογήσω, εδώ είμαστε όλοι μια ευχάριστη ατμόσφαιρα.
Από πού κι ως πού είναι μία ζημιογόνος ενέργεια αναπόφευκτη; Υπάρχουν κοινωνίες και γειτονιές που έχει να κατέβει τζαμαρία εδώ και κάτι αιώνες - να κατέβει ως προϊόν προμελετημένης ενέργειας και όχι κατά τύχη.
Δυσκολεύομαι πάντως να καταλάβω τι σ' έχει πιάσει με τα πεπρωμένα και τα αναπόφευκτα. Ξέρεις, όταν οι άνθρωποι κάνουν κύκλους και λοιπά σχέδια, κάποιος εκεί πάνω κρατά την κοιλιά του απ' τα γέλια.
@Manoliscus
Θέλω να πω ότι νομίζω πως πολύ μεγάλο μέρος της οικονομίας βασίζεται πάνω στην σπασμένη βιτρίνα και σε ανάλογα γεγονότα όπως π.χ. μία φυσική καταστροφή - ένας σεισμός.
"Από πού κι ως πού είναι μία ζημιογόνος ενέργεια αναπόφευκτη; "
Από όπου έως όπου η ζημιογόνος ενέργεια είναι αρκετά πιθανή. Δεδομένου το μεγάλου πλήθους (οικονομικών) ενεργειών τότε η ζημιογόνος συγκλίνει στο αναπόφευκτο! Η οικονομία είναι ζωντανός οργανισμός. Πάντα μπορεί να σπάσει από ένα σπυράκι μέχρι χέρι πόδι ή να πάθει εντεροκολλήτιδα. Δε χρειάζεται το κράτος να της το κάνει αυτό.
Από την άλλη οι κρίσεις και οι καταστροφές αποτελούν μεσοπρόθεσμα εξαιρετικές ευκαιρείες ανάπτυξης. Διαφωνείς;
Με αυτή λοιπόν την έννοια, και επειδή το "αναπόφευκτο" στην οικονομική ζωή υπάρχει σε μεγάλη πιθανότητα νομίζω ότι ανεξάρτητα από την κρατική παρέμβαση μία ελεύθερη οικονομία έχει αυτούς τους μηχανισμούς να αντιμετοπίζει τις σπασμένες βιτρίνες και φυσικά να βγάζει κέρδος από εκεί.
@CsLaKoNaS
"Από την άλλη οι κρίσεις και οι καταστροφές αποτελούν μεσοπρόθεσμα εξαιρετικές ευκαιρείες ανάπτυξης."
Διεκδικείς επάξια την θέση του innocent bystander :)
Η παραβολή της σπασμένης βιτρίνας θέτει εν αμφιβόλω αυτήν ακριβώς την εντύπωση. Ένας σεισμός ή ένας πόλεμος δεν συμβάλλουν παρά οριακά στην γενική οικονομική ευημερία και ανάπτυξη, για τον απλό λόγο πως απομυζούν πόρους από άλλες δραστηριότητες και επενδύσεις.
Και καλά για τον σεισμό, για τον πόλεμο όμως; Αν σε ενδιαφέρει περισσότερο η προβληματική, μπορείς να ρίξεις μια γρήγορη ματιά και στη Βίκυ.
@Manoliscus
Είσαι απολύτως λάθος στο θέμα του πολέμου. Πάρε παράδειγμα το Β' Παγκόσμιο - τι καλύτερο;
Ο Β Παγκόσμιος δεν άφησε τίποτα ορθιο. Εν τούτοις η ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια υπήρξε τεράστια. Αυτό γιατί τα τεχνολογικά επιτεύγματα που άφησε ο πόλεμος πίσω του ήταν τεράστια.
Οι εφαρμοσμένες επιστήμες γνώρισαν τεράστια ανάπτυξη ακριβώς κατά τον πόλεμο (με μέγιστη την πυρηνική τεχνολογία). Όλη αυτή η γνώση που δημιουργήθηκε στην υπηρεσία του πολέμου τελικά χρησιμοποιήθηκε στην υπηρεσία της ειρήνης και της ανάπτυξης!
@CsLaKoNaS
Ωπ, ένσταση! Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο για την ανθρωπότητα από τον πόλεμο, ούτε κατ' αρχήν ούτε κατ' αποτέλεσμα!
Ίσως επαναλαμβάνομαι, σκέψου όμως πού θα βρισκόμασταν σήμερα αν τόση γνώση, τόσοι ανθρώπινοι πόροι και τόσες πρώτες ύλες είχαν ταχθεί εξ αρχής στην υπηρεσία της ειρήνης και της ευημερίας.
Ο ισχυρισμός πως ένας πόλεμος ευνοεί μεσοπρόθεσμα την οικονομική ανάπτυξη, ωφελώντας την τεχνολογία και κατ' επέκταση το βιωτικό μας επίπεδο παραβλέπει τόσες μα τόσες πολλές παραμέτρους που δεν ξέρω καν αν αξίζει να το συζητήσουμε εδώ.
@Manoliscus
Σε κανέναν δεν αρέσει ο πόλεμος. Εδώ μιλάμε όμως για γεγονότα. Και αυτό που αναφέρω είναι γεγονός. Η ανθρωπότητα έκανε άλματα πάνω σε αυτό. Ακόμα και ο Ψυχρός Πόλεμος επέφερε τεράστια τεχνολογικά επιτεύγματα.
Σε καμία περίπτωση δεν υπερασπίζομαι τον πόλεμο για οτιδήποτε. Ομως δεν μπορώ να παραβλέψω αυτή του τη διάσταση.
@CsLaKoNaS
Θα ήταν αφελές να σου προσάψω την κατηγορία του πολεμοχαρή, ορισμένα πράγματα στον όμορφο τούτο διάλογο τα θεωρώ δεδομένα :)
Ζητούμενος όμως και όχι γεγονός παραμένει και ο ισχυρισμός πως οικονομία-τεχνολογία κάνουν άλματα πάνω στα συντρίμμια του πολέμου. Επειδή κάποια ψυχροπολεμικά ντοκυμανταίρ εξυμνούσαν την πυρηνική βόμβα, αυτό δεν σημαίνει πως θα χάψουμε και τα δήθεν μεσοπρόθεσμα οφέλη ενός πολέμου.
Τα σπουδαιότερα τεχνολογικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας έγιναν και γίνονται σε καιρό ειρήνης και πολιτικής-εδαφικής σταθερότητας, μάρτυς μου η καθημερινότητα. Η εντύπωση πως μία καταστροφή αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία ανάπτυξης καταρρίπτεται από το απλό (απλοϊκό πες το)παράδειγμα του Bastiat.
Στην πορεία προς έναν παγκόσμιο πόλεμο η έρευνα όντως επικεντρώνεται στην τελειοποίηση ενός μηχανισμού καταστροφής και μία αυριανή ειρηνική του χρήση αποτελεί πιθανό side effect. Αν όμως πράγματι η καταστροφή σχετιζόταν με την επιτάχυνση της τεχνολογικής προόδου, οι δυτικές δημοκρατίες σήμερα θα έπρεπε να βρίσκονται σε πτωτική αναπτυξιακή τροχιά, ενώ η Αϊτή ή το Ιράκ να ελπίζουν μεσοπρόθεσμα σε πολύ καλύτερες ημέρες.
@Manoliscus
Τότε θα με αναγκάσεις να επιστρατεύσω μαρξιστικά επιχειρήματα περί ιμπεριαλισμού και το πώς τελικά οι δυτικές κοινωνίες απολαμβάνουν αγαθά και υπηρεσίες υποεκτιμημένες ακριβώς επειδή μερικές χώρες υποφέρουν παράγοντάς τες! (βλέπε π.χ. Κίνα και Λατινική Αμερική. Για να μη μιλήσω για τους Βρετανούς που δεν έχουν κάνει τίποτα άλλο από το να απομιζούν τον πλούτο άλλων εθνών).
Όμως για να επιστρέψουμε στην κουβέντα μας σου πασάρω το αδιάσιστο ιστορικό επιχείρημα ότι ο κόσμος βγήκε από τον Μεσαίωνα όταν οι τεχνολογική πρόοδος συνδέθηκε με την επιστήμη στην κατασκευή σύγχρονων για την εποχή όπλων.
Αυτό το στόρι δεν έχει αλλάξει και πολύ από τότε. Τα καλύτερα Αμερικάνικα πανεπιστήμια δουλεύουν κατ' αρχήν για το Πεντάγωνο. Ό,τι δε θέλει ο Στρατός το πασάρει στις επιχειρήσεις και από εκεί μετά από πολύ ξεζούμισμα κέρδους, καταλήγει στο πιάτο του καταναλωτή.
@CsLaKoNaS
Το μαρξιστικό σου επιχείρημα είναι ολίγον τι σούπα: ναι, υπήρξε αποικιοκρατία και όχι, σήμερα η Κίνα είναι αυτή που κρατάει το γουάν τεχνητά υποτιμημένο.
Εδώ όμως λες κάτι άλλο. Φεύγεις από το επιχείρημα πως η καταστροφή αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία ανάπτυξης και πηγαίνεις στο οτι η τελειοποίηση οπλικών συστημάτων συνεισφέρει στην τεχνολογική ανάπτυξη εν γένει.
Το απλό αντεπιχείρημα εδώ είναι πάλι πως το Πεντάγωνο λειτουργεί ως πιτσιρίκος και η βιομηχανία όπλων ως τζαμάς, κάτι που ο γλωσσολόγος Τσόμσκυ έχει ευφυώς ονομάσει "The Pentagon System".
Προσωπική μου εντύπωση πως τόσα καλά μυαλά θα μπορούσαν να επενδυθούν αποτελεσματικότερα στην απευθείας εξέλιξη ειρηνικών εφαρμογών της τεχνολογίας.
Η Ευρώπη έπειτα βγήκε από τον Μεσαίωνα επειδή ανακάλυψε την τυπογραφία, όχι την πυρίτιδα.
Εντύπωση μου τέλος είναι πως κρίνεις τον πόλεμο ως ευκαιρία οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης επειδή δεν διαθέτεις σαφή εικόνα των επιπτώσεων μιας πολεμικής ή φυσικής καταστροφής.
Και ελπίζω με την σειρά μου να μη με κακολογήσεις, γεννηθήκαμε σε καιρούς ειρηνικούς και έχουμε την πολυτέλεια να αγνοούμε αυτά τα πράγματα.
"Το μαρξιστικό σου επιχείρημα είναι ολίγον τι σούπα"
σιγά που δε θα το έλεγες έτσι!
"Φεύγεις από το επιχείρημα πως η καταστροφή αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία ανάπτυξης και πηγαίνεις στο οτι η τελειοποίηση οπλικών συστημάτων συνεισφέρει στην τεχνολογική ανάπτυξη εν γένει."
Δεδομένου ότι ένα όπλο που κατασκευάζεται πρέπει να χρησιμοποιείται αλλιώς πάει χαμμένο το επιχειρημά μου συνεχίζει να ισχύει. Δες π.χ. τους πολέμους στη Σερβία ή τον δεύτερο του Ιρακ.
"Προσωπική μου εντύπωση πως τόσα καλά μυαλά θα μπορούσαν να επενδυθούν αποτελεσματικότερα στην απευθείας εξέλιξη ειρηνικών εφαρμογών της τεχνολογίας."
Δε διαφωνούμε σε αυτό. Το θέμα είναι ποιος χρηματοδοτεί τις έρευνες. Αυτός έχει το πάνω χέρι! Το πεντάγωνο για τα όπλα - η κυβέρνηση για να πουλήσει τα όπλα σε άλλες χώρες και να βγάλει κέρδη. Το μόνο που μένει είναι π.χ. οι φαρμακοβιομηχανίες οι οποίες ζητάνε πρωτίστως το κέρδος τους. Είναι δύσκολες οι καταστάσεις.
"Η Ευρώπη έπειτα βγήκε από τον Μεσαίωνα επειδή ανακάλυψε την τυπογραφία, όχι την πυρίτιδα."
Η τυπογραφία ήταν η αρχή. Η πολεμική τεχνολογία ήταν αυτή που ανάγκασε τους ηγεμόνες να ξεφύγουν από τα σκοταδιστικά δόγματα της Εκκλησίας και να στραφούν με χορηγίες προς τις επιστήμες και τον ορθολογισμό. Αυτή η άποψη τεκμηριώνει και την δομή των Πολυτεχνικών σχολών της Ηπειρωτικής Ευρώπης σε σχέση με το Αγγλοσαξονικό σύστημα.
Η θέση μου ως προς το κείμενο είναι σαφής. Ο ρόλος του τζαμά μπορεί να παιχθεί με πολύ μεγάλη επιτυχία και από ιδιώτες.Το παράδειγμα που έδωσες σχετικά με το ρόλο του κράτους δεν είναι πολύ επιτυχημένο αφού από την κασταστροφή μπορείς να βγάλεις πολύ καλό κέρδος. Και όπου υπάρχει που κέρδος υπάρχει πάντα ένας ιδιώτης που το εισπράτει.
Κοίτα, καλύτερα να μην το ζαλίσουμε, κομμάτιασες την απάντηση μου και με μπέρδεψες. Πάντα κάποιος επωφελείται από μια καταστροφή, είτε ιδιώτης είτε κρατικό μόρφωμα. Ποτέ όμως το κοινό καλό, κάτι που αποτελεί πιστεύω γεγονός και όχι shallow assumption. Κοίτα τις χώρες που βρίσκονται στην τεχνολογική τους αιχμή χωρίς να επενδύουν παρά ελάχιστα σε στρατιωτικές δαπάνες.
Και κάτι τελευταίο για την τιμή των όπλων: Κάποια από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκα πανεπιστήμια είναι καθολικά. Η εκκλησία μπορεί ως συντηρητικός οργανισμός να επιτέλεσε πολλές φορές αρνητικό ρόλο, η συμβολή της όμως ως χορηγού και προστάτη των επιστημών παραμένει ανεκτίμητη. Άιντε, που μου γίνατε αντικληρικαλιστές εδώ μέσα :Ρ
"η συμβολή της όμως ως χορηγού και προστάτη των επιστημών παραμένει ανεκτίμητη."
Είπες το απίστευτο....
Δημοσίευση σχολίου