Το αντανακλαστικό της ελευθερίας

Η έντονη αγάπη μου για τις ζουμερές μπριζόλες και την ελευθερία μου έφερε τις προάλλες στο μυαλό την ιστορία του θείου Ισίδωρου. Ο θείος μου ο Ισίδωρος γεννήθηκε και μεγάλωσε μαζί με άλλα κουτάβια στο επιστημονικό εργαστήριο ενός εκκεντρικού και δύστροπου επιστήμονα, του Ιβάν Πέτροβιτς Παβλόφ. Ταγμένος στην υπηρεσία της νευροφυσιολογίας, ο Ισίδωρος απολάμβανε τις εξαιρετικές λιχουδιές της ρώσικης στέπας, υποφέροντας όμως παράλληλα από καούρες και δυσπεψία, καθώς ο Παβλόφ από ένα σημείο και μετά παραξένεψε και χτυπούσε τα καμπανάκια στο ξεκούδουνο, κάνοντας πόλεμο νεύρων σε παιδιά, γυναίκα και σκυλιά.

Ο Θείος μου Ισίδωρος

Δεν ήταν όμως μόνο το ερευνητικό έργο του νομπελίστα καθηγητή, εξ αιτίας του οποίου υπέφερε του κυνός ο πρόγονος. 'Ήταν και οι μάλλον άγνωστες σχέσεις του με  την σοβιετική κυβέρνηση, οι οποίες αποτέλεσαν μοναδικό φαινόμενο όχι μόνο για την ΕΣΣΔ, αλλά γενικά στην ιστορία της επιστήμης. Και αυτό καθώς αν και δεν αναμείχθηκε ποτέ στην πολιτική, ο Παβλόφ ήταν ένας άνθρωπος που μιλούσε άφοβα για ό,τι θεωρούσε ως αλήθεια.

Το 1922, κατά την δύσκολη περίοδο που ακολούθησε την Επανάσταση, ζήτησε από τον Λένιν την άδεια να μεταφέρει το εργαστήριό του στο εξωτερικό. Ο Λένιν αρνήθηκε, λέγοντας ότι η Ρωσία χρειαζόταν επιστήμονες όπως αυτόν και ότι ο Παβλόφ θα έπρεπε να έχει την ίδια αναλογία φαγητού με έναν τιμημένο κομμουνιστή. Αν και ήταν περίοδος μεγάλης πείνας, ο Παβλόφ αρνήθηκε: "Δεν θα δεχθώ τα προνόμια αυτά εκτός και αν τα δώσετε σε καθέναν από τους συνεργάτες μου!".

Παρά τις πολλές τιμητικές διακρίσεις με τις οποίες τιμήθηκε από τους Σοβιετικούς επισήμους, τους επέπληττε ανοικτά. Μετά την επιστροφή του από την πρώτη επίσκεψή στις ΗΠΑ το 1923 (η δεύτερη ήταν το 1929) και στην εναρκτήρια παράδοση πρωτοετών της σχολής του, κατήγγειλε δημόσια τον κομμουνισμό, υποστήριξε οτι η βάση του διεθνούς μαρξισμού ήταν λανθασμένη και δήλωσε πως: "για το είδος του σοσιαλιστικού πειράματος που κάνετε δεν θα θυσίαζα τα πίσω πόδια ενός βατράχου!".

Όταν το 1924, οι γιοί κληρικών διώχθηκαν από την Στρατιωτική Ιατρική Ακαδημία του Λένινγκραντ, παραιτήθηκε από την έδρα του δηλώνοντας: "Είμαι κι εγώ γιός ιερέα και αν αποβάλετε τους άλλους θα φύγω κι εγώ".

Το 1927, απογοητευμένος από το γεγονός ότι ήταν η μόνη αρνητική ψήφος στην Ακαδημία Επιστημών ενάντια στους νεοπροταθέντες "κόκκινους" καθηγητές, έγραψε στον Στάλιν: «Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το τί κάνετε στη ρωσική διανόηση – αποθαρρύνοντας, εξοντώνοντας, διαφθείροντας – ντρέπομαι να ονομάζομαι Ρώσος!». Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, σε μία αντικομουνιστική χειρονομία, αρνήθηκε στον Ν. Ι. Μπουχάριν, κομισάριο εκπαίδευσης, την είσοδο στο εργαστήριο του, αν και ήταν χρηματοδοτούμενο από κυβερνητικές πηγές που διαχειριζόταν ο Μπουχάριν.

Ο Ιβάν Παβλόφ μπορεί τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του να σταμάτησε τις δριμείες αυτές επικρίσεις, δεν υπήρξε όμως ποτέ κομμουνιστής και δεν ήταν υπεύθυνος για την τεχνική της πλύσης εγκεφάλου που το αποδίδεται μερικές φορές.

Εκτός λοιπόν από την εισφορά του στην επιστημονική έρευνα της συμπεριφοράς, ας τον θυμόμαστε και για τον σκληρό πόλεμο νεύρων που είχε κηρύξει τόσο στον θείο μου, όσο και στην πολιτική ιντελιγκέντσια του σοβιετικού καθεστώτος.

[Πηγές: ο θείος Ισίδωρος, η εγκυκλοπαίδεια Brittanica]

Συντρόφισσα Βούρτση

Ενας κόμπος βαθιάς συγκίνησης κι ασύγκριτου δέους της φράζει το λαιμό και λύνεται μέσα από ένα λυγμό χαράς κι αισιοδοξίας. Τα παιδιά της κουρνιάζουν μες στο βλέμμα της γεμάτα απορία. «Τι συμβαίνει μανούλα»; Τα σφίγγει τρυφερά στην αγκάλη της και τους εξηγεί. «Σε λίγο παιδιά μου ξεκινά το 17ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ του ΚΚΕ. Αυτό συμβαίνει!»

Έπεσε τις προάλλες στην αντίληψη μου ένα διήγημα - μαργαριτάρι, το οποίο είχε δημοσιεύσει προ ετών ο Ριζοσπάστης ενόψει του 17ου συνεδρίου του κόμματος. Το κείμενο αυτό αποτελεί εγχειρίδιο οδηγιών, καθώς αποκαλύπτει με χαρακτηριστικό τρόπο τόσο το αξιακό σύστημα όσο και την αισθητική, η οποία διέπει τον μέσο τακτικό αναγνώστη του εντύπου.

Η υπόθεση εκτυλύσσεται στην Αθήνα του 2005, όπου μία συνειδητοποιημένη αγωνίστρια, η "ταλαίπωρη Ρηνιώ", πληροφορείται την διαγραφή της από το κόμμα με την αιτιολογία πως "η διαρκής απουσία της εμπόδιζε τη λειτουργία της οργάνωσης". Η Ρηνιώ βρισκόμενη στα πρόθυρα νευρικού κλωνισμού αποφασίζει να συντάξει μία επιστολή - κατάθεση ψυχής, όπου εκφράζει την πίστη της στα δίκαια του ταξικού αγώνα και παράλληλα κατηχεί τους συντρόφους αγωνιστές. Στην αρχή μάλιστα της επιστολής γίνεται λόγος για μία επαίτη, με την οποία η Ρηνιώ πιάνει κουβέντα και της προτείνει να την εξαγοράσει προκειμένου να κατέβουν μαζί σε κάποιο από τα συλλαλητήρια του κόμματος. Η άρνηση της δεύτερης όμως οδηγεί την πρωταγωνίστρια στο συμπέρασμα πως "αυτή η γυναίκα, Η ΖΗΤΙΑΝΑ, δε χρειάζεται βοήθεια. Βιολογικό καθαρισμό εγκεφάλου, που λέει ο λόγος, χρειάζεται, για να συνέλθει".

Το μελόδραμα λήγει με την λυτρωτική επανεγγραφή της Ρηνιώς, η οποία επιστεγάζεται από αφόρητο ρεαλιστικό λυρισμό, όπερ σουβλάκια, κοκκινέλι, βουρκωμένα μάτια και φτωχολογιά.

Δεν είναι όμως μόνο η ατμόσφαιρα φαβέλας δεκαετίας πενήντα, η οποία διαπερνά το κείμενο. Μέσα από τις γραμμές του αποκαλύπτεται για πρώτη ίσως φορά ένα ιδιότυπο τιμολόγιο, μία εισφορά, την οποία οφείλει κάθε μέλος στον κομματικό μηχανισμό.

"Στάσου Ρηνιώ. Η επιστολή σου μας έκανε όλους να δούμε καθαρότερα τη θέση μας και τις υποχρεώσεις μας τη δοσμένη στιγμή απέναντι στο μέλλον. Ενα κόκκινο βδομαδιάτικο σκόπευα να προσφέρω για οικονομική ενίσχυση του Κόμματος ενόψει του 17ου Συνεδρίου. Λάθος μου, όμως, αφού μπορώ να προσφέρω πολλά περισσότερα και δίχως μάλιστα να ζοριστεί άγρια η καθημερινότητα της οικογένειάς μου. Να... νοικιάζω μια γκαρσονιερούλα σ' έναν εργένη. Ε, δυο νοίκια απ' την γκαρσονιέρα μαζί μ' ολόκληρο το δώρο των χριστουγέννων απ' τη δουλιά μου θα τα δώσω στο Κόμμα."

Πραγματικά, όσο περισσότερο ασχολείται κάποιος με τον χώρο αυτό, τόσο περισσότερο πείθεται πως εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν μηχανισμό προπαγάνδας, ο οποίος κατηχεί και εθίζει τα μέλη του σε μια παράλληλη πραγματικότητα. Αν δεν υπήρχε η τυφλή υπακοή ενός κομματικού στρατού σε ένα ιστορικό απόβλητο, το κείμενο θα διεκδικούσε δάφνες ιλαρότητας. Δεδομένης όμως της σημερινής κατάσταστης, η ανάγνωση του οφείλει περισσότερο να μας προβληματίσει παρά να μας διασκεδάσει.

Ημέρα Μνήμης

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τιμά από το 2008 και κάθε χρόνο την 23η Αυγούστου ως "Ευρωπαϊκή Ημέρα για τα Θύματα του Σταλινισμού και του Ναζισμού".

Η ημέρα δεν επελέγη τυχαία, καθώς ήταν στις 23 Αυγούστου 1939 που το σύμφωνο Molotov-Ribbentrop και μία σειρά μυστικών πρόσθετων πρωτοκόλων διαμέλιζαν την Ευρώπη σε δύο σφαίρες επιρροής. Θα ακολουθούσαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και η φυσική εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων επί τη βάσει της φυλής, του σεξουαλικού τους προσανατολισμού,  των διαφορετικών θρησκευτικών και πολιτικών τους πεποιθήσεων και άλλων ιδιοτήτων, οι οποίες αποτελούσαν εμπόδιο σε ψευδοεπιστημονικά θεωρήματα των ολοκληρωτικών αυτών ιδεολογιών.

Η ημέρα αυτή ας παραμείνει ως ημέρα μνήμης και τιμής της ανθρώπινης αυταξίας σε πείσμα τόσο των απολογητών του υπαρκτού σοσιαλισμού, όσο και όλων εκείνων, οι οποίοι επιδιώκουν να συμψηφίσουν τα ειδεχθή εγκλήματα των δικών τους ιδεολογικών εκτρωμάτων, επιδιδόμενοι σε έναν όψιμο και ρηχό αντικομμουνισμό. Η Ευρώπη σήμερα τιμά τα θύματα της και μας θυμίζει πως η συμφιλίωση με το χθες και το σήμερα δεν περνάει από την επιλεκτική αποσιώπηση των γεγονότων, αλλά από την διαρκή ενθύμιση και  διεξοδική τους μελέτη.

Φιλελεύθερες προεκτάσεις από το δάσος του Σέργουντ

Όταν ήμουν μικρός ο μύθος του Ρομπέν των Δασών ομολογώ πως με ξένιζε. Η ληστεία παρέμενε ληστεία και απορούσα που άνθρωποι σοβαροί και υπεύθυνοι μας μεγάλωναν με την διήγηση ενός μασκοφόρου, ο οποίος έγδυνε τους πλούσιους για να ντύσει τους φτωχούς. Κάθε φορά που ρωτούσα κάποιον μεγάλο, η απάντηση ήταν η ίδια με αυτήν που παίρνω σήμερα για το κοινωνικό κράτος, πως δηλαδή “ορισμένοι αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα μόνοι και γι' αυτό η αναδιανομή πλούτου μας είναι απαραίτητη”.

Μεγάλος πια ανακάλυπτα πως μία τέτοια ανάλυση είναι όχι μόνο απλουστευτική, αλλά και προβληματική στην εφαρμογή της. Αυτό το δεδομένο με οδηγούσε στην πεποίθηση πως ο Ρομπέν των Δασών δεν αποτελούσε κάτι περισσότερο από ένα παραμύθι, για να προπαγανδίζεται στα παιδιά η ωφελιμότητα του φόρου. Ο γενναίος δασόβιος με το κολάν δεν ήταν παρά ένας προπάτορας του σοσιαλισμού, εγγυητής πως την κρίση  θα πληρώνε η πλουτοκρατία. Όσο το έψαχνα όμως τόσο κατέληγα πως μάλλον έκανα λάθος.

Ο Ρομπέν των Δασών, σε αντίθεση με τον Μαρξ, ανέπτυξε δράση στη μεσαιωνική φεουδαλική Αγγλία, όπου οι τοπικοί άρχοντες φορολογούσαν τους φτωχούς για να χτίζουν ανάκτορα και να οργανώνουν ιπποτικούς αγώνες. Όποιος έχει παίξει Age of Empires πιστεύω πως διαθέτει μια ικανοποιητική εικόνα της εποχής. Οι φόροι κατά τον Μεσαίωνα δεν ήταν στο παραμικρό ανταποδοτικοί, αποτελούσαν κατ' ουσίαν κλοπή, μία ακόμα έκφανση τυραννίας με στόχο την διαιώνιση του εκάστοτε οίκου. Καθόλου τυχαίο δεν είναι άλλωστε που η εισαγωγή κεφαλικού φόρου στην Αγγλία υπήρξε και βασική αίτια της Μεγάλης Εξέγερσης του 1381.

Στο συγκεκριμένο λοιπόν ιστορικό πλαίσιο όποιος άδειαζε το χρηματοκιβώτιο του Σερίφη του Nottingham, δεν έκλεβε από τους πλούσιους για να δώσει στους φτωχούς... έπαιρνε από τον φοροεισπράκτορα για να επιστρέψει στον φορολογούμενο! Και αυτό χωρίς να επαγγέλλεται κοινωνικό έλεγχο των μέσων παραγωγής ή κάποια μορφή κεντρικού σχεδιασμού. Η διαπίστωση αυτή τοποθετεί τον αρχετυπικό Βρετόνο  ήρωα εγγύτερα στους πατέρες της Αμερικανικής Επανάστασης παρά στον Μαρξ. Το μόνο κοινό ίσως που απομένει μεταξύ Ρομπέν και σοσιαλισμού είναι πως και στις δύο περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με ένα καλοστημένο παραμύθι.

Primavera Negra de Cuba

Τις ημέρες αυτές οι ανά τον κόσμο θιασώτες της ανελευθερίας έχουν έναν καλό λόγο εορτασμού: Συμπληρώνονται επτά χρόνια από τη Μαύρη Άνοιξη της Κούβας και τα θλιβερά γεγονότα που έλαβαν χώρα σε έναν από τους τελευταίους θύλακες υπαρκτού σοσιαλισμού.

Αιτία της πολιτικής καταστολής υπήρξε το Proyecto Varela. Επρόκειτο για μία πρωτοβουλία Κουβανών πολιτών, οι οποίοι κάνοντας χρήση του Άρθρου 88 του κουβανικού Συντάγματος του 1976 συγκεντρώσαν 11,020 υπογραφές και ως εκ τούτου νομιμοποιήθηκαν να αναλάβουν νομοθετική πρωτοβουλία. Εκεί έθεσαν αιτήματα όπως αμνήστευση πολιτικών κρατουμένων, κατοχύρωση της θρησκευτικής και οικονομικής ελευθερίας, της ελευθερίας του συνέρχεσθαι και της ελευθερίας έκφρασης.

Η Εθνική Συνέλευση, αντιμέτωπη με ένα κύμα αδέσμευτης δημοσιογραφίας, δεν εξέτασε καν τα αιτήματα. Αντιθέτως κίνησε αναθεωρητική διαδικασία, προκειμένου να καταστεί ο σοσιαλιστικός χαρακτήρας του συντάγματος αδιαμφισβήτητος. Παράλληλα βέβαια το καθεστώς δοκίμαζε και τα όρια νομιμότητας του.

Στις 18 Μαρτίου του 2003 και για δύο ημέρες η κυβέρνηση θα εξαπέλυε ανθρωποκυνηγητό συλλαμβάνοντας 75 πολιτικούς ακτιβιστές, πρωτεργάτες του Proyecto Varela και δημοσιογράφους. Καταδικάσθηκαν όλοι σε ποινές φυλάκισης έξι έως είκοσι οκτώ ετών με τις κατηγορίες “ασέβειας” προς την επανάσταση, παροχής πληροφοριών προς τον εχθρό και προδοσίας.

Οι διεθνείς αντιδράσεις δεν άργησαν να εξασθενήσουν και οι άνθρωποι αυτοί παραμένουν σήμερα έγκλειστοι κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, με την Διεθνή Αμνηστία να τους χαρακτηρίζει κρατούμενους συνείδησης. Οι συνθήκες κράτησης τους είναι τόσο απάνθρωπες, που ως έσχατη λύση επελέγη η απεργία πείνας, με τον πολιτικό κρατούμενο Zapata Tamayo να αποβιώνει πριν από λίγες ημέρες.

Σειρά έχει ο 42χρονος οικοδόμος Guillermo Fariñas, ο οποίος αρνείται την τροφή διαμαρτυρόμενος για τον θάνατο του Zapata και με αίτημα την απελευθέρωση είκοσι πολιτικών κρατουμένων αντιμέτωπων με σοβαρά προβλήματα υγείας.

Το υποδειγματικό σύστημα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των ανά των κόσμο απολογητών δυστυχώς δεν εκτείνεται στα σκοτεινά μπουντρούμια της Αβάνας. Μοναδική ίσως ελπίδα μία νέα γενιά ανθρώπων όπως η Yoani Sánchez, οι οποίοι δίνουν σήμερα έναν ιδιαίτερα αντίξωο αγώνα ενημέρωσης στο διαδίκτυο. Στην έβδομη  θλιβερή επέτειο της Μαύρης Άνοιξης ας ελπίσουμε πως ο υπέργηρος δικτάτορας έχει αρχίσει να αισθάνεται άβολα, κείμενος στο νεκροκρέβατο της επανάστασης.

Ένας ανερυθρίαστα κρατιστής Άγιος

Ο Άγιος Βασίλης μάλλον που δεν αποτελεί και την πλέον φιλελεύθερη φιγούρα των ημερών. Πώς κι έτσι; Δεν είναι καθόλου δύσκολο να παρατηρήσουμε πως αυτός ο παππούλης ντύνεται συνεχώς στα κόκκινα και πως κάθε χρόνο διανέμει αγαθά αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ, τα οποία κατασκευάζονται σε μια κομμούνα, κατόπιν κεντρικού σχεδιασμού και μακριά από κάθε υποψία αξιοκρατίας, διαφάνειας και εφαρμογής διεθνών λογιστικών προτύπων.

Η διαδικασία εμπλέκει καταναγκαστική εργασία νάνων, ενώ η βάση της επιχείρησης εντοπίζεται υπόπτως κοντά στην πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση. Ας μην σταθούμε όμως ούτε στην κόκκινη μύτη του ταράνδου – οδηγητή, ούτε και στην διατάραξη οικιακής ειρήνης που διαπράττεται καθ' έξιν δια της καμινάδας. Διότι αν κάτι έρχεται να ολοκληρώσει την εικόνα ενός κρατικοδίαιτου και αναποτελεσματικού επιχειρηματία, αυτό είναι η συστράτευση του με μεγάλους οικονομικούς κολοσσούς στο αίτημα για κρατικό bailout.

Όταν ήμουν μικρός πίστευα στον Άγιο Βασίλη. Σήμερα όμως πιστεύω στην ανάγκη ενός περισσότερο αποκεντρωμένου, ευέλικτου και αποτελεσματικού συστήματος διανομής δώρων. Ας του προτείνουμε κι αυτού μοντέλο εθελουσίας, κανείς μας δεν θα επιθυμούσε να τον δει χρονιάρες μέρες με πλακάτ στο λιμάνι.

Sametová revoluce

Στις 17 Νοεμβρίου 1989 μια ειρηνική φοιτητική διαδήλωση στην Πράγα διαλυόταν βίαια από τις δυνάμεις ασφάλειας του καθεστώτος. Το γεγονός πυροδοτεί κλιμακούμενες αντιδράσεις και καθημερινές πορείες στα αστικά κέντρα, με μία πανεθνική απεργία δέκα ημέρες αργότερα να αγγίζει σε συμμετοχή ένα πρωτόγνωρο 75% του εργατικού δυναμικού.

Δεδομένης της κατάρρευσης γειτονικών κομμουνιστικών καθεστώτων και με τη Μόσχα αυτή τη φορά απρόθυμη να επέμβει στρατιωτικά, το κομμουνιστικό κόμμα της Τσεχοσλοβακίας ανακοινώνει στις 28 Νοεμβρίου την εγκατάλειψη του μονοπωλίου εξουσίας, δρομολογεί τις διαδικασίες ελεύθερων εκλογών και λίγες ημέρες μετά αφαιρεί το συρματόπλεγμα από τα σύνορα με Δυτική Γερμανία και Αυστρία. Ο εκλογικός του καταποντισμός και η ανάδειξη της πρώτης μετά από δεκαετίες μη κομμουνιστικής κυβέρνησης είναι καθαρά θέμα χρόνου.

Η Βελούδινη Επανάσταση (Sametová Revoluce) του 1989 είχε ως απαρχή μια ημερομηνία, της οποίας το συμβολικό μονοπώλιο στην Ελλάδα καταλαμβάνει η ανάμνηση των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Η 17η Νοεμβρίου όμως ενθυμείται και σε άλλες γωνιές της Ευρώπης ως ημέρα τιμής του φοιτητικού κινήματος και των αιτημάτων του για ελευθερία, ευημερία και δημοκρατία. Ως ημέρα ορόσημο για τους αγώνες ενάντια σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού, ανεξάρτητα από το αν αυτός κάποιες φορές ενδύεται τον κόκκινο και κάποιες άλλες τον φαιό του χιτώνα.

Irgendwann fällt jede Mauer

Είκοσι χρόνια πριν η πτώση ενός Τείχους σηματοδοτούσε την κατάρρευση του σιδηρού παραπετάσματος και τον τερματισμό μιας μη φυσιολογικής διαίρεσης όχι μόνο της Γερμανίας, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης.

Σήμερα, είκοσι χρόνια μετά, η σημασία του να μένουμε σε πανηγυρικούς δεν είναι μεγάλη. Το παράδειγμα της γερμανικής επανένωσης στον δρόμο για την ευημερία μπορεί να συγκίνησε και να ενέπνευσε εκατομμύρια ανθρώπων, οι δυσώδεις αναθυμιάσεις που άφησε όμως πίσω του μισός αιώνας ολοκληρωτισμού παραμένουν. Η ομαλή μετάβαση από έναν αναποτελεσματικό κεντρικό σχεδιασμό στην οικονομία της αγοράς και από έναν νομοτελειακά προκαθορισμένο σοσιαλισμό στην πρωτοκαθεδρία του ατόμου παραμένουν ζητούμενο σε πολλές σκοτεινές γωνιές της Ευρωπαϊκής Ηπείρου και νέα τείχη εξακολουθούν να υψώνονται.

Κάθε ελεύθερα σκεπτόμενος πολίτης αντλεί ευφορία από την συμπλήρωση είκοσι χρόνων ενωμένης Ευρώπης. Ταυτόχρονα όμως διαισθάνεται και το βάρος που του αναλογεί στην διαφύλαξη των κεκτημένων αφενός και  αφετέρου στη νίκη των μαχών εκείνων που μένουν μπροστά. Η ακλόνητη πίστη στις δυνατότητες του κάθε ανθρώπου και ο σεβασμός του φιλελεύθερου κράτους δικαίου εξακολουθούν να αποτελούν εκρηκτικά συστατικά, ικανά να κατεδαφίσουν κάθε τείχος ολοκληρωτισμού και ανελευθερίας. Ο πυροκροτητής βρίσκεται στα χέρια μας και η πρόκληση παραμένει μεγάλη, ίσως μεγαλύτερη από ποτέ.

Η ώρα του κούταβου

"Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά κάποια ζώα είναι περισσότερο ίσα από τα άλλα"

Η γνωστή σε πολλούς πλέον φράση προέρχεται από την κλασική πολιτική αλληγορία του George Orwell, τη Φάρμα των Ζώων. Δημοκράτης - σοσιαλιστής ο ίδιος είχε συμμετάσχει εθελοντικά στον Ισπανικό Εμφύλιο κάποια χρόνια πριν. Oι εντυπώσεις που απεκόμισε εκεί από τις μηχανορραφίες των κομμουνιστών συντρόφων ήταν αρκετές για να τον μετατρέψουν σε έναν από τους δριμύτερους κατήγορους του σταλινισμού: κάθε γραμμή συγγραφικού του έργου αποτελούσε και ένα κατηγορώ στον ολοκληρωτισμό που καταπλάκωνε την Ευρώπη. Ο ίδιος μάλιστα σε μία επιστολή του χαρακτήρισε τη Φάρμα των Ζώων ως μια νουβέλα "contre Stalin" ενώ για τη γαλλική έκδοση πρότεινε τον τίτλο Union des républiques socialistes animals – U.R.S.A., ακρώνυμα που παραπέμπουν στη ρωσική αρκούδα.

Η υπόθεση του έργου εκτυλίσσεται στη Φάρμα του Αρχοντικού, στην ύπαιθρο της γηραιάς Αλβιώνος. Εκεί τα ζώα αγανακτισμένα από την στυγνή εκμετάλλευση του ιδιοκτήτη επαναστατούν και αυτοργανώνονται. Δεν υπολογίζουν όμως στο Napoleon, το φιλόδοξο γουρούνι που εξοντώνει τους πολιτικούς του αντιπάλους και εκτρέπει με τη βία την επανάσταση σε μία νέα δικτατορία, μία δυστοπία η οποία παραπέμπει ευθέως στην ΕΣΣΔ.

Το 1954 η νουβέλα αυτή υπήρξε και το πρώτο βρετανικό έργο στην ιστορία που μεταφέρθηκε στον χώρο του κινουμένου σχεδίου γνωρίζοντας παγκόσμια προβολή. Την παραγωγή ανέλαβε το ζεύγος Halas&Batchelor με τη μικρή τότε ακόμα ομώνυμη εταιρία, η οποία κατά την διάρκεια του ΙIου ΠΠ είχε επιμεληθεί τη βρετανική προπαγάνδα κινουμένων σχεδίων μετρώντας περισσότερες από εβδομήντα παραγωγές.

Αν κάτι αξίζει να σημειωθεί για το έργο, αυτό είναι η σεναριακή εκτροπή του τέλους: Οι παραγωγοί δεν αρκέσθηκαν στη αποδοκιμαστική διαπίστωση του Orwell για τη δημιουργία μίας νέας δικτατορίας. Προχώρησαν παρακάτω και έβαλαν τα ζώα να εισβάλουν στην αίθουσα του δείπνου και να ποδοπατούν τους νέους τους καταπιεστές, αποκαθιστώντας τη δημοκρατική τάξη. Ο John Halas, ένας εκ των παραγωγών, δήλωσε μεταγενέστερα πως στόχος τους ήταν να δώσουν ένα ευτυχισμένο τέλος στο έργο, ανταμείβοντας τις συναισθηματικές προσδοκίες του κοινού. Αυτό που όμως μάλλον αγνοούσε ήταν το γεγονός πως η ταινία χρηματοδοτήθηκε από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών των ΗΠΑ, η οποία τότε επεδίωκε την πολιτική θωράκιση του ελεύθερου κόσμου τόσο σε επίπεδο πληροφοριών όσο και μέσα από το κινούμενο σχέδιο.

Αρμενίζοντας αριστερά

Την προηγούμενη εβδομάδα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε με μεγάλη πλειοψηφία (553 ψήφους υπέρ, 44 κατά και 33 αποχές) ψήφισμα για την ευρωπαϊκή συνείδηση και τον ολοκληρωτισμό. Στο ψήφισμα αυτό καταδίκαζε τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τις μαζικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από όλα τα ολοκληρωτικά και αυταρχικά καθεστώτα.

Συγκεκριμένα οι Ευρωβουλευτές ζήτησαν "την αποκάλυψη και την αποτίμηση των εγκλημάτων που διέπραξαν τα ολοκληρωτικά κομμουνιστικά καθεστώτα", τονίζοντας ότι απώτερος στόχος αυτών θα πρέπει να είναι "η συμφιλίωση, η οποία μπορεί να επιτευχθεί αν υπάρξει αποδοχή της ευθύνης, ζητηθεί συγγνώμη και προωθηθεί η ηθική ανάκαμψη".

Προς επίρρωση του σκεπτικού που είχε αναπτύξει η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης τον Ιανουάριο του 2006, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δήλωσε πανηγυρικά πως "για να ενισχυθεί στην Ευρώπη η συνειδητοποίηση των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από ολοκληρωτικά και αντιδημοκρατικά καθεστώτα, πρέπει να υποστηριχθεί η συλλογή τεκμηρίωσης και μαρτυριών σχετικά με το ταραγμένο παρελθόν της Ευρώπης, αφού δεν μπορεί να υπάρξει συμφιλίωση χωρίς μνήμη". Και κάλεσε τέλος την καθιέρωση της 23ης Αυγούστου, ημέρας σύναψης του Συμφώνου Molotow-Ribbentrop, ως Ευρωπαϊκής Ημέρας Μνήμης για τα θύματα όλων των ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων.

Χαρακτηριστική στην ψηφοφορία ήταν η στάση των Ελλήνων ευρωβουλευτών, καθώς ΣΥΡΙΖΑ και ΛΑ.Ο.Σ. φρόντισαν να μη συμμετέχουν καν στη διαδικασία, το ΚΚΕ καταψήφισε ως όφειλε, ενώ η Νέα Δημοκρατία απείχε(!). Θλίψη μόνο μπορεί να προκαλέσει η προνομιακή αντιμετώπιση που εξακολουθούν να απολαμβάνουν στα καθ' ημάς τα εκτρώματα του εφαρμοσμένου σοσιαλισμού. Η ασυλία που τόσα χρόνια απολάμβαναν και εξακολουθούν να χαίρουν από ένα τόσο ευρύ φάσμα πολιτικών δυνάμεων δεν μπορεί παρά να είναι δηλωτική μιας γενικότερης απαξίωσης της ελευθερίας, του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του κράτους δικαίου.

Ενώ όμως οι καθ' ημάς απολογητές βρίσκουν εύφορο έδαφος τιμώντας αγωνιστές της αριστεράς και επιδεικνύοντας πιστοποιητικά αριστεροσύνης, το σύνολο της Ευρωπαϊκής οικογένειας φαίνεται να ζητά την απερίφραστη και καθολική καταδίκη των εγκλημάτων που διέπραξαν τα ολοκληρωτικά αυτά καθεστώτα εις βάρος της Ευρώπης και των λαών της. Ή στραβός είν' ο γιαλός δηλαδή, ή στραβά αρμενίζουμε.

Addendum: Το ψήφισμα καταψηφίστηκε και από το σύνολο των Ευρωβουλευτών του ΠΑΣΟΚ. Σε ανακοίνωσή τους τόνισαν πως τα ιστορικά γεγονότα πρέπει να ερμηνεύονται από ιστορικούς και όχι οι πολιτικούς φορείς. Ότι ναζισμός και σταλινισμός είχαν ουσιαστικές διαφορές και ότι η καθιέρωση Ευρωπαϊκής Ημέρας Μνήμης "εξομοιώνει κατά απαράδεκτο τρόπο δύο ανόμοια κομμάτια της Ιστορίας που το καθένα είχε διαφορετική αφετηρία και που για διαφορετικούς λόγους έχουν καταδικαστεί στη συνείδηση του Ευρωπαίου πολίτη". Well I beg to differ.

[thanks @drandakis]

Καλά Χριστούγεννα, σύντροφοι!

Ας κάνουμε πράξη όλα εκείνα που το μεγάλο κεφάλαιο χρόνια κρύβει πίσω από τα Χριστούγεννα: Μαχητική συσπείρωση, ανηλεής εξόντωση των αντιφρονούντων μπουρζουάδων και ολοκληρωτική επικράτηση της Δικτατορίας του Προλεταριάτου. Πίσω ολοταχώς για τη νέα κομμουνιστική ουτοπία!

Κάντε τώρα και κλικ εδώ παρακάτω να τραγουδήσουμε μαζί!

Η ώρα του κούταβου

Ο έρωτας του  σοβιετικού καθεστώτος για τη μουσική jazz υπήρξε μεγάλος και ανομολόγητος. Το συγκεκριμένο κινούμενο σχέδιο, παραγωγής 1949, ανέβηκε από την Soyuzmultfilm και παρουσιάζει μία σκηνή από την κοινότητα πτηνών της ρώσικης στέπας, η οποία υποδέχεται μία κίσσα, άρτι αφιχθείσα από το εξωτερικό. Εκείνη ισχυρίζεται πως μπορεί να τραγουδήσει καλύτερα και προσκαλεί τα πουλάκια σε παράσταση. Η μουσική όμως που τραγουδά επί σκηνής τους είναι αφόρητη, σε βαθμό που εκείνα αρχικά γιουχάρουν, και κατόπιν  επιτίθενται ομαδικά στην κομίστρια της παρηκμασμένης μουσικής, απαλλοτριώνοντας τα τιμαλφή της.

Η αντιμετώπιση της μουσικής jazz από το σταλινικό καθεστώς χρήζει πράγματι επισταμένης μελέτης. Η ψυχολογία του καθεστώτος, από τον μεσοπόλεμο μέχρι και την κατάρρευση του παραπετάσματος, χαρακτηριζόταν από μία σχεδόν παθολογική εσωστρέφεια και εργαλείο στην υπηρεσία αυτής υπήρξε η κατασυκοφάντιση οποιουδήποτε καλλιτεχνικού ρεύματος προερχόμενου από το αντίπαλο δέος, την καπιταλιστικές και ως εκ τούτου παρηκμασμένες ΗΠΑ. Πέρα λοιπόν από τον πόλεμο που εξαπέλυσε η εθνικοσοσιαλοστική Γερμανία στο ρεύμα swing και τους φίλους της jazz, ακόμα ένα ολοκληρωτικό καθεστώς επεδίωξε τον εξαγκωνισμό μιας μορφής τέχνης. Όχι επειδή οι φορείς του ανήκαν σε κάποια κατώτερη φυλή, αλλά διότι εξέφραζε μια κατώτερη μορφή οργάνωσης των κοινών. Όλα αυτά μάλιστα την στιγμή που η jazz γεννήθηκε στις βαμβακοφυτείες του αμερικανικού Νότου, ως η μοναδική και πλέον γνήσια έκφραση καταπιεσμένων και εκπατρισμένων σκλάβων.

Η ώρα του κούταβου

Ένα από τα ισχυρότερα μέσα στον πόλεμο προπαγάνδας είναι το κινούμενο σχέδιο. Και ο αντίκτυπος του μεγιστοποιείται όταν απευθύνεται σε ευαίσθητες, πολιτικά αδιαμόρφωτες και εύπλαστες πληθυσμιακές ομάδες, όπως τα παιδιά.

Καθώς τα πρωινά του Σαββατοκύριακου υπήρξαν ανέκαθεν ο παράδεισος του μπόμπιρα, η “Ώρα του κούταβου” έρχεται από σήμερα και κάθε σού/κού να παρουσιάσει στους μικρούς και μικρομέγαλους φίλους της σύντομα επεισόδια κινουμένων σχεδίων, τα οποία άμεσα ή έμμεσα προπαγάνδισαν πολιτικές θέσεις, ως εργαλεία σ’ έναν σκληρό αγώνα ιδεολογικής κατίσχυσης.

Σήμερα την αρχή κάνει το Make Mine Freedom, μια παραγωγή του τμήματος ελευθέρων τεχνών του ευαγγελικού Harding College. Το καρτούν αυτό προβλήθηκε στους αμερικάνικους κινηματογράφους το 1948, χρονιά κατά την οποία είχε ήδη εγκαθιδρυθεί το σιδηρούν παραπέτασμα και ο δυτικός κόσμος προσπαθούσε να αποτρέψει την δημιουργία κομμουνιστικών κυβερνήσεων σε χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία και η Ελλάδα. Εκείνη ήταν η χρονιά που τέθηκε σε εφαρμογή και το Σχέδιο Marshall, σκοπός του οποίου ήταν να ενισχύσει τις δυτικές αυτές δημοκρατίες οικονομικά, θωρακίζοντας τις από έναν υπαρκτό κίνδυνο κομμουνιστικής εκτροπής. Το συγκεκριμένο κινούμενο σχέδιο έρχεται να εξυμνήσει τις αρχές του φιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής και παράλληλα να επισημάνει τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τους κάθε λογής "-isms" του τσαρλατάνου Dr. Utopia. Σαράντα χρόνια μετά φαίνεται πως δικαιώθηκε πανηγυρικά.

Mojito Cubano ma non troppo

Καιρό τώρα με απασχολούσε η παρασκευή του ιδανικού Mojito. Ως λάτρης του συγκεκριμένου cocktail - και του κουβανικού πολιτισμού γενικότερα - φιλοδοξούσα να φτιάξω κάτι που να προσεγγίζει αυτό που απολαμβάναν και απολαμβάνουν οι άνθρωποι εκεί. Απέφευγα επομένως την καστανή ζάχαρη, έψαχνα για lime και δεν έβαζα ποτέ Bacardi, θεωρώντας το Havana Club ως αυθεντικότερο και πιο εύγευστο.

Σήμερα όμως πέρασα μια βόλτα από το blog της Yoani Sánchez, μιας κοπέλας από την Αβάνα που σε πείσμα αποκλεισμού του λαού της από το διαδίκτυο επιμένει να σηκώνει ειδήσεις, σχολιάζοντας την καθημερινή ζωή. Την ιστορία της παρουσίασε πρώτο πριν από ένα μήνα το Reuters με ένα σύντομο αφιέρωμα.

Εκεί λοιπόν ανακάλυψα το πόσο διαδεδομένο και αγαπητό είναι το συγκεκριμένο ρούμι. Δική μου ας είναι μόνο η μετάφραση του ποστ και ένα σύντομο σχόλιο: Ως εδώ ήταν με τo Mojito!

Ξένα Ποτά

Μπορεί κάποιος να μου απαντήσει στο σε ποιον απευθύνεται η πρώτη φράση αυτής της ετικέτας του Havana Club; [Καλωσήλθατε στην Κούβα!] Μια φορά όχι στους κουβανούς. Θα ήταν λίγο παράλογο να μας καλωσορίζουν στην ίδια μας τη χώρα.

Τα πάντα γίνονται κατανοητά αν αναλογιστούμε πως η τιμή των 3.85 cuc (γύρω στα 92 πέσος Κούβας, ή λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο ενός μέσου μισθού) καθιστά αυτό το προϊόν μη προσεγγίσιμο στα εθνικά πορτοφόλια.


Στο τέλος η φράση [Ένα εθνικό ποτό της Κούβας: το Μοχίτο] είναι σοβαρή. Δεν κρύβει αυτό που είναι προφανές.


Αβάνα, 9 Νοεμβρίου 2007

Το Τείχος που κατήντησε Τοίχος

Μπορεί τα γεγονότα της 9ης Νοεμβρίου 1989 και η πτώση του τείχους του Βερολίνου να είχαν ως αφορμή τη γκάφα ενός νυσταγμένου γραφειοκράτη, όμως η σημερινή επέτειος μας καλεί να θυμηθούμε τις δυνάμεις που οδήγησαν στην αποδόμηση του σοσιαλιστικού παραπετάσματος και ακολούθως ενέταξαν την Ανατολική Ευρώπη στον ελεύθερο κόσμο. Ημέρα γιορτής και μνήμης η σημερινή, για την ελευθερία, τον καπιταλισμό και τον άνθρωπο.

(Η φωτογραφία είναι από East Side Gallery, Καλοκαίρι 2005)