Η πρόκληση για την Ελληνική Κεντροδεξιά

του Γιώργου Ζερβάκη*

Μετά την πρόσφατη βαριά πολιτική ήττα, η ελληνική κεντροδεξιά, προχωρά σε μια διαδικασία που έχει σαν βασικά απαιτούμενα να αναδείξει μια ηγεσία που να συνθέτει πολιτικά και κοινωνικά, που να συλλαμβάνει τα μηνύματα των διεθνών και ευρωπαϊκών εξελίξεων, να τα διαχέει στην Κοινωνία και να αποκωδικοποιεί τα δικά της μηνύματα, να τα αναλύει με όρους ελεύθερης, ανοικτής πολιτικής σκέψης, να αναδεικνύει νέες πολιτικές προτεραιότητες. Και με αυτή την λογική, οι εξελίξεις σε μια παράταξη που ήταν και θα κριθεί αν μπορεί να συνεχίσει να είναι κυβερνώσα, ενδιαφέρουν το πολιτικό σύστημα, εμάς τους Πολίτες.

Η διαρκής ανάλυση των μεγάλων ιδεολογικών και πολιτικών ρευμάτων που ξεκίνησαν πριν από 20 χρόνια, με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η ανάπτυξη πολιτικού προβληματισμού που οδηγεί σε πολιτικοκοινωνικές αλλαγές, οφείλουν να είναι εκείνα τα στοιχεία που θα δώσουν στην σημερινή αξιωματική αντιπολίτευση την δυνατότητα να επαναφέρει την ευρύτητα της πολιτικής και ιδεολογικής της ταυτότητας, που θα στηρίζεται στην διάχυση της στην κοινωνία και όχι στην φοβική αντίδραση και στον ιδεολογικό περιορισμό, μια πολιτική agenda που θα αναλύει με όρους σύγχρονης πολιτικής σκέψης και όχι εθνοκεντρικής αντίληψης τις δυναμικές ανακατατάξεις που συντελλούνται στον κόσμο, στην Ευρώπη.

Η agenda για την επόμενη ηγεσία της κεντροδεξιάς στην χώρα μας οφείλει να είναι συγκεκριμένη: πως η παράταξη αυτή, θα εκσυγχρονίσει δομές, λειτουργίες και νοοτροπίες, θα καταφέρει να συμβαδίσει με τον βηματισμό των ιστορικών κεντροδεξιών, χριστιανοδημοκρατικών ευρωπαϊκών κομμάτων, ενσωματώνοντας τον παγιωμένο ευρωπαϊκό προσανατολισμό του Κων/νου Καραμανλή της μεταπολιτευτικής περιόδου, τα θετικά αιτήματα του φιλελευθερισμού του Κώστα Μητσοτάκη, χωρίς καμία φοβικότητα τα εκσυγχρονιστικά βήματα του Κώστα Σημίτη, τα θετικά της κυβερνητικής θητείας του Κώστα Καραμανλή.

Ανανεώνοντας την σχέσης αντιπροσώπευσης με τους πολίτες, με ηγεσία που θα αναδείξει το νέο πολιτικό προσωπικό, που θα έχει έναν διαρκή, αξιόπιστο διάλογο με την Κοινωνία, με ένα πλαίσιο αρχών που θα πηγάζει από σύγχρονες και καθαρές πολιτικές αναφορές, επενδύοντας το με κοινωνικά, περιβαλλοντικά αιτήματα, δίνοντας το στίγμα σε όλη την κοινωνία, ότι υπάρχει δυναμικό που μπορεί να προσφέρει, και όχι να αφήσει έναν μουχλιασμένο και αραχνιασμένο κομματικό μηχανισμό που ανανεώνει σε θέσεις τα ίδια και τα ίδια πρόσωπα, με κλειστές πολιτικές κάστες που έχουν κουραστεί και έχουν κουράσει.

Η αλλαγή ηγεσίας αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για να ξαναγραφεί καθαρά η πολιτική agenda της κεντροδεξιάς στην Ελλάδα, για σαρωτικές αλλαγές όχι σε επίπεδο ανούσιων συναλλαγών, αλλά σε επίπεδο προσώπων, πολιτικής σκέψης και λόγου, οργανωτικών δομών, πρακτικών, συμμετοχών, μετατρέποντας μια βαριά πολιτική ήττα σε πλεονέκτημα.

Οι αλλαγές αυτές είναι αναγκαίες για να ανασυγκροτήσουν όχι απλά ένα πολιτικό κόμμα, αλλά έναν ολόκληρο πολιτικό χώρο, βγάζοντας τον από την αδράνεια, τον συμβιβασμό  να μπορέσει να δημιουργήσει, να εμπνεύσει, να επανιδρύσει.Και σε αυτή την επανίδρυση, αν χρειαστεί, όλα μπορούν να αλλάξουν, από τα πρόσωπα, έως τα σύμβολα και το όνομα.

* Ο κ. Γιώργος Ζερβάκης είναι ιδρυτής και π. Πρόεδρος των Νέων Ευρωπαίων Φεντεραλιστών Κρήτης και εκπρόσωπος των Ευρωπαίων Φεντεραλιστών Κρήτης.

πηγή: Νέα Κρήτη, Σάββατο 28 Νοεμβρίου 2009

Μια μικρή ιστορία καπιταλιστικού θριάμβου

Τον Αύγουστο του 1620 μια μικρή ομάδα Πουριτανών, εκδιωγμένων από τη Βρετανία εξαιτίας των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων, ξεκινούσε για την αναζήτηση καινούριας πατρίδας. Μετά από ένα εξοντωτικό ταξίδι εννέα εβδομάδων οι άποικοι κατόρθωσαν να θέσουν τα θεμέλια του πρώτου αμερικανικού οικισμού στο σημερινό Plymouth της Μασαχουσέτης. Αποδεκατισμένοι από την πείνα και τις κακουχίες του πρώτου χειμώνα στράφηκαν στους ιθαγενείς, οι οποίοι τους παρείχαν πολύτιμες συμβουλές επιβίωσης, όπως και καλαμπόκι για σπορά. Ένα χρόνο μετά, το 1621, η κοινότητα αποφάσισε την καθιέρωση της Ημέρας των Ευχαριστιών, προκειμένου να εορτάζεται η ευδοκίμηση της σοδειάς και η επιβίωση σε μία πατρίδα απαλλαγμένη θρησκευτικών εντάσεων και διωγμών.

Από τις περισσότερες ιστορικές αφηγήσεις που σχετίζονται με την εγκατάσταση των Πουριτανών εκφεύγει το γεγονός πως οι άποικοι του Plymouth αντιμετώπισαν και μετά τον πρώτο χειμώνα σοβαρές ελλείψεις, μη κατορθώνοντας να δώσουν λύση στο επισιτιστικό τους πρόβλημα μέχρι το 1623, τρία χρόνια αργότερα. Παρά την πολύτιμη βοήθεια των γηγενών, η εσοδεία τα πρώτα χρόνια παρέμενε δραματικά χαμηλή, κάτι το οποίο δεν θα μπορούσε να αποδοθεί ούτε στις αντίξοες καιρικές συνθήκες ούτε σε ελλιπείς γνώσεις καλλιέργειας. Τη βασικότερη αιτία αποτελούσε η απουσία κινήτρων, κατάσταση άμεσα συνδεδεμένη με το σύστημα κοινοκτημοσύνης επί του οποίου είχε οργανωθεί η αποικία. Σύμφωνα με πρωτογενείς ιστορικές πηγές το σύνολο της παραγωγής και των προμηθειών άνηκε στην κοινότητα, η οποία και διένειμε επί τη βάσει της αρχής της ισότητας, ανεξάρτητα από την συμμετοχή του κάθε μέλους στην παραγωγική διαδικασία. Όλοι λάμβαναν το ποσοστό που τους αναλογούσε, ενώ η ιδιωτική καλλιέργεια γης απαγορευόταν.

Όπως περιέγραφε ο κυβερνήτης William Bradford το 1647 στο έργο Of Plymouth Plantation, το σύστημα αυτό εξέτρεφε σύγχυση και δυσαρέσκεια και απεθάρρυνε τους νεότερους από το να επενδύσουν το σύνολο του χρόνου και των δυνάμεων τους για να τραφούν οι οικογένειες των υπολοίπων. Αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο λιμοκτονίας, η κοινότητα αποφάσισε την άνοιξη του 1623 να αναθεωρήσει τη μέθοδο παραγωγής.

"On the brink of extermination, the Colony’s leaders changed course and allotted a parcel of land to each settler, hoping the private ownership of farmland would encourage self-sufficiency and lead to the cultivation of more corn and other foodstuffs."

Σε όλους παραχωρήθηκε ένα αγροτεμάχιο και το σύνολο της συγκομιδής παρέμενε στα χέρια του εκάστοτε ιδιοκτήτη, ο οποίος και έφερε πλέον την ευθύνη επιβίωσης της οικογένειας του. Η παροχή οικονομικών κινήτρων είχε θεαματικά και άμεσα αποτελέσματα, καθώς, όπως διηγείται ο Bradford, τα χέρια έγιναν όλα εργατικά και φυτεύθηκαν πολύ περισσότεροι σπόροι από τις προηγούμενες χρονιές. Η συμπεριφορά των ανθρώπων ήταν πλέον διαφορετική και γυναίκες ή ανήλικοι που παλαιότερα επικαλούνταν αδυναμία και ανικανότητα έρχονταν αυτοβούλως να συνδράμουν στην καλλιέργεια. Συνεπεία αυτού οι επόμενες σοδειές υπήρξαν όλες πλεονασματικές και ο κίνδυνος λιμού έδωσε θέση στην ευδοκίμηση του οικισμού και του αμερικανικού πειράματος ακόλουθα.

Ο σεβασμός της ατομικής ιδιοκτησίας και η πρόκριση της έναντι ενός κεντρικά σχεδιασμένου συστήματος παραγωγής σημείωσε την πρώτη του νίκη ήδη από το 1623, πολλά χρόνια πριν την πτώση του Τείχους και αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο, επί του οποίου οικοδομήθηκε μια ανοικτή κοινωνία ευημερίας. Τα κατοπινά κεφάλαια του αμερικανικού έθνους μπορεί να υπήρξαν λιγότερο ή περισσότερο φωτεινά, η απόφαση όμως εκείνων των ανθρώπων έθεσε τις βάσεις, στις οποίες σήμερα εδράζεται όχι μόνο η αμερικανική, αλλά και η παγκόσμια οικονομία. Υπήρξε μια απόφαση, για την οποία σήμερα είμαστε όλοι ευγνώμονες.

Περί ελευθερίας λόγου, in brevitate

  η εικόνα είναι από το ιστολόγιο Maria Mikro Analogo

Αγάπα τον πλησίον σου όπως ο Σεραφείμ

Σήμερα εκδικάζεται η αγωγή του μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ κατά του Λύο Καλοβυρνά και της ΜΚΟ Σύνθεση Ενημέρωση Ευαισθητοποίηση για το HIV/AIDS με επίδικη αξίωση ένα εκατομμύριο ευρώ (!) ως ηθική αποζημίωση για προσβολή προσωπικότητας. Ο σεβασμιότατος έκανε λόγο για ανθρώπους "ηθικά απονευρωμένους, με ψυχοπαθολογικές εκτροπές και ψυχασθένειες, με μανία ικανοποιήσεως της ψυχοπαθολογικής των εκτροπής, που έκαναν αξία ζωής το σωλήνα αποβολής περιττωμάτων". Η απάντηση δόθηκε μέσα από το editorial του 10% και ήταν μετρημένη.

Πέρα των ομοφυλοφίλων ο Πειραιώς Σεραφείμ επιλαμβάνεται και της εγχώριας εβραϊκής κοινότητας, κατηγορώντας τους "εωσφοροσιωνιστές εβραίους" για συνωμοσια κατά της Ελλάδας και καλώντας το ορθόδοξο ποίμνιο σε επαγρύπνιση. Αν μου ξεφεύγει κάποια κατηγορία συμπολιτών, όπως οι κακομούτσουνοι ας πούμε ή οι κοκκινοτρίχηδες, σας παρακαλώ συμπληρώστε με, τα κάνω συλλογή. Πρόκειται καταφανώς για κηρύγματα μίσους τα οποία δεν συνάδουν με το πνευματικό μήνυμα της Εκκλησίας της Ελλάδος, ούτε όμως και με τον θεσμικό ρόλο που καλούνται να επιτελέσουν οι κεφαλές της. Και κατόπιν αναρωτιόμαστε γιατί ο κόσμος σταμάτησε να εκκλησιάζεται τις Κυριακές.

Naughty Boys in Athens

Δύο χρόνια μετά τη μεγάλη αναδρομική τους έκθεση στην Tate Modern οι Gilbert and George επισκέπτονται τη χώρα μας με μία έκθεση, η οποία περιλαμβάνει σειρά έργων που οι καλλιτέχνες δημιούργησαν αποκλειστικά για την Αθήνα. Τα εκθέματα σαφώς πιο ακίνδυνα για παράδειγμα από τις "Sonofagod Pictures - Was Jesus Heterosexual?" αποτελούν μάλλον προσεκτική κίνηση και φανερώνουν γνώση των προσκομμάτων που επιφυλάσσουν πνευματικοί και πολιτικοί μας ταγοί σε έργα περεμφερούς θεματολογίας.

Οι Gilbert and George πάντως, ως πατέρες της σύγχρονης avant-garde βρετανικής τέχνης, επιμένουν πως η τέχνη υπηρετεί τη ζωή και με πρώτη ύλη των έργων τους τον ίδιο τους τον εαυτό (Living Sculptures) έρχονται να αμφισβητήσουν και να προβληματίσουν γύρω από την συμβατική καλλιτεχνική διαδικασία. Στο έργο τους καλλιτέχνες και δημιούργημα ταυτίζονται, ενώ μέσω μιας ιδιαίτερα προκλητικής θεματολογίας σκοπούν στο να δημιουργήσουν τέχνη κατανοητή από το ευρύ κοινό και παράλληλα να αναδομήσουν μέσω αυτής τη λειτουργία των συμβόλων. Κίνητρο τους να θίξουν τον μεταμοντέρνο τρόπο ζωής και τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε σήμερα βασικές ανθρώπινες αξίες.

Χαρακτηριστικό μοτίβο της τελευταίας αυτής έκθεσης είναι το κόκκινο, λευκό και μπλε σχέδιο της βρετανικής σημαίας. Το Union Jack ως παγκόσμιο πλέον σύμβολο εκπέμπει πλήθος μηνυμάτων, κυμαινόμενων από την ενθύμιση μιας άλλοτε κραταιάς αποικιοκρατικής δύναμης μέχρι την παγκοσμιότητα της σημερινής pop μουσικής και τις ιδιαιτερότητες του βρετανικού τρόπου ζωής. Η αναδόμηση και ένταξη του στο καλλιτεχνικό έργο των Gibert and Geroge αποτελεί ένα τόλμημα το οποίο ο θεατής οφείλει να συγκρίνει με τη λειτουργία που επιτελούν σήμερα τα δικά μας σύμβολα στην καθημερινότητα και κατ' επέκταση να αναρωτηθεί κατά πόσο η ένταξη τους σε ένα έργο τέχνης τα καταργεί ή τα επανασηματοδοτεί, τοποθετώντας τα μπροστά σε σύγχρονες προκλήσεις και δυσεπίλυτα ζητήματα της εποχής μας.

Η έκθεση εγκαινιάζεται αύριο στην γκαλερί BERNIER/ELIADES και διαρκεί μέχρι τις 9 Ιανουαρίου 2010.

Sametová revoluce

Στις 17 Νοεμβρίου 1989 μια ειρηνική φοιτητική διαδήλωση στην Πράγα διαλυόταν βίαια από τις δυνάμεις ασφάλειας του καθεστώτος. Το γεγονός πυροδοτεί κλιμακούμενες αντιδράσεις και καθημερινές πορείες στα αστικά κέντρα, με μία πανεθνική απεργία δέκα ημέρες αργότερα να αγγίζει σε συμμετοχή ένα πρωτόγνωρο 75% του εργατικού δυναμικού.

Δεδομένης της κατάρρευσης γειτονικών κομμουνιστικών καθεστώτων και με τη Μόσχα αυτή τη φορά απρόθυμη να επέμβει στρατιωτικά, το κομμουνιστικό κόμμα της Τσεχοσλοβακίας ανακοινώνει στις 28 Νοεμβρίου την εγκατάλειψη του μονοπωλίου εξουσίας, δρομολογεί τις διαδικασίες ελεύθερων εκλογών και λίγες ημέρες μετά αφαιρεί το συρματόπλεγμα από τα σύνορα με Δυτική Γερμανία και Αυστρία. Ο εκλογικός του καταποντισμός και η ανάδειξη της πρώτης μετά από δεκαετίες μη κομμουνιστικής κυβέρνησης είναι καθαρά θέμα χρόνου.

Η Βελούδινη Επανάσταση (Sametová Revoluce) του 1989 είχε ως απαρχή μια ημερομηνία, της οποίας το συμβολικό μονοπώλιο στην Ελλάδα καταλαμβάνει η ανάμνηση των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Η 17η Νοεμβρίου όμως ενθυμείται και σε άλλες γωνιές της Ευρώπης ως ημέρα τιμής του φοιτητικού κινήματος και των αιτημάτων του για ελευθερία, ευημερία και δημοκρατία. Ως ημέρα ορόσημο για τους αγώνες ενάντια σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού, ανεξάρτητα από το αν αυτός κάποιες φορές ενδύεται τον κόκκινο και κάποιες άλλες τον φαιό του χιτώνα.

Όταν το κουδούνι χτυπάει για διάλειμμα

Τι σχέση μπορεί να έχει η εικόνα της Θεοτόκου στην σχολική αίθουσα με το φρεσκοφουρνισμένο πιροσκί του κυλικείου; Με μία πρόσφατη απόφαση το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάνθηκε οτι η ανάρτηση σταυρών στις σχολικές αίθουσες αποτελεί παραβίαση της ελευθερίας των γονέων να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους σύμφωνα με τις πεποιθήσεις τους, καθώς και της ελευθερίας της θρησκευτικής επιλογής για τους μαθητές.

Μπορεί η υπερασπιστική γραμμή του ιταλικού δημοσίου να υπήρξε συντηρητική και εν πολλοίς προβλέψιμη, έωλος όμως ήταν και ο συλλογισμός επί του οποίου εκδόθηκε μία ιδεολογικά φορτισμένη απόφαση. Και αυτό καθώς η διάκριση μεταξύ θετικής και αρνητικής έκφανσης της θρησκευτικής ελευθερίας, όπως και η αντίστοιχη υποχρέωση δράσης της πολιτείας οριοθετήθηκαν πρόχειρα και συγκεχυμένα. Πιο συγκεκριμένα, το δικαστήριο παρέβλεψε πως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του καθενός από εμάς δεν αποτελούν διαβατήριο πρόσβασης στο δικαιϊκό και εκπαιδευτικό σύστημα. Τέτοια ζητήματα έχουν πια λυθεί κατόπιν μεγάλων και δύσκολων αγώνων. Οι θρησκευτικές, όπως και οι πολιτικές μας πεποιθήσεις δεν αποτελούν κάτι περισσότερο από μία ακόμα έκφανση της προσωπικότητας μας. Η συνταγματικά κατοχυρωμένη και ελεύθερη καταναγκασμού ανάπτυξη της προσωπικότητας αυτής παρέχεται αδιακρίτως και ως εκ τούτου όλοι διαθέτουμε την στοιχειώδη δυνατότητα να συγκρίνουμε και να επιλέξουμε, κινούμενοι μέσα σε μία ζώσα και εξαιρετικά ποικιλόμορφη αγορά ιδεών.

Αν το κράτος έρθει και απαγορεύσει συλλήβδην την παρουσία θρησκευτικών συμβόλων στους χώρους του, δεν βλέπω το λόγο να μην επανεξετάσει και την ύπαρξη προτομών στις πλατείες ή και όλων αυτών των δαπανηρών δενδροστολισμών τα Χριστούγεννα. Η ουδετερότητα του θα όφειλε ίσως και να επεκταθεί στο σύστημα υγείας, όπου τα παρεκκλήσια των νοσοκομείων θα σφραγίζονταν και το χοιρινό κρέας θα απαγορευόταν δια ροπάλου, ως δυνητικά προσβλητικό μιας υπαρκτής μειονότητας.

Σε μία φανταστική αναλογία θα μπορούσαν η σκληροπυρηνική PETA και το Παρατηρητήριο Συμφωνιών του Πόγραδετς να προσφύγουν κατά του δημοσίου και να αιτηθούν την απομάκρυνση των λουκάνικων από τα πιροσκί και του ζαμπόν από τις πίτσες σε όλα τα σχολικά κυλικεία της επικράτειας. Η απόφαση ίσως και να τους δικαίωνε, καθώς με την προσφορά κρέατος στα σχολικά του προαύλια το Υπουργείο Παιδείας θα παραβίαζε την ελευθερία των γονέων να μεγαλώσουν τα παιδιά τους σύμφωνα με τις διατροφικές τους πεποιθήσεις, καθώς και την ελευθερία των μαθητών να επιλέξουν μεταξύ πορτοκαλάδας, ζαμπονοτυρόπιτας και κρουασάν. Η πίστη των ανήλικων στις αρχές της χορτοφαγίας θα υποβάλλετο άλλως τε σε καθημερινό και αδιαμφισβήτητο κλονισμό με τόσες μυρωδιές στα διαλείμματα, ενώ το ενδεχόμενο να κρατούν υγιεινό κολατσιό από το σπίτι θα μας ήταν νομικά αδιάφορο. Το κράτος συμμορφούμενο όχι μόνο θα παρέμενε διατροφικά ουδέτερο, αλλά θα προστάτευε και τους ανήλικους μαθητές από τις ολέθριες επιπτώσεις της κρεατοφαγίας. Στην ουσία βέβαια δεν θα επετύγχανε τίποτα παραπάνω από το να στερήσει μια μικρή καθημερινή απόλαυση από έστω και έναν μαθητή, στα πλαίσια πάντα μιας ασφυκτικά politically correct δικαστικής απόφασης.

Κάπως έτσι θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται σήμερα και η εικόνα της Θεοτόκου πάνω από τον μαυροπίνακα ή το Ευαγγέλιο στην αίθουσα των δικαστηρίων. Ως μία ακόμα επιλογή, η οποία κάνει την ζωή ορισμένων συμπολιτών μας κατά τι πλουσιότερη.

 Μαθητής αρνείται να αποχωρισθεί το κρεατοπιτάκι του

Irgendwann fällt jede Mauer

Είκοσι χρόνια πριν η πτώση ενός Τείχους σηματοδοτούσε την κατάρρευση του σιδηρού παραπετάσματος και τον τερματισμό μιας μη φυσιολογικής διαίρεσης όχι μόνο της Γερμανίας, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης.

Σήμερα, είκοσι χρόνια μετά, η σημασία του να μένουμε σε πανηγυρικούς δεν είναι μεγάλη. Το παράδειγμα της γερμανικής επανένωσης στον δρόμο για την ευημερία μπορεί να συγκίνησε και να ενέπνευσε εκατομμύρια ανθρώπων, οι δυσώδεις αναθυμιάσεις που άφησε όμως πίσω του μισός αιώνας ολοκληρωτισμού παραμένουν. Η ομαλή μετάβαση από έναν αναποτελεσματικό κεντρικό σχεδιασμό στην οικονομία της αγοράς και από έναν νομοτελειακά προκαθορισμένο σοσιαλισμό στην πρωτοκαθεδρία του ατόμου παραμένουν ζητούμενο σε πολλές σκοτεινές γωνιές της Ευρωπαϊκής Ηπείρου και νέα τείχη εξακολουθούν να υψώνονται.

Κάθε ελεύθερα σκεπτόμενος πολίτης αντλεί ευφορία από την συμπλήρωση είκοσι χρόνων ενωμένης Ευρώπης. Ταυτόχρονα όμως διαισθάνεται και το βάρος που του αναλογεί στην διαφύλαξη των κεκτημένων αφενός και  αφετέρου στη νίκη των μαχών εκείνων που μένουν μπροστά. Η ακλόνητη πίστη στις δυνατότητες του κάθε ανθρώπου και ο σεβασμός του φιλελεύθερου κράτους δικαίου εξακολουθούν να αποτελούν εκρηκτικά συστατικά, ικανά να κατεδαφίσουν κάθε τείχος ολοκληρωτισμού και ανελευθερίας. Ο πυροκροτητής βρίσκεται στα χέρια μας και η πρόκληση παραμένει μεγάλη, ίσως μεγαλύτερη από ποτέ.

Ποιός Φιλελευθερισμός;

Ο Κοινωνικός Φιλελευθερισμός και πώς θα τον αποκτήσετε

Του Αριστείδη Ν. Χατζή

Τουλάχιστον οι τρεις από τους τέσσερις υποψήφιους αρχηγούς της Νέας Δημοκρατίας συνιστούν τον κοινωνικό φιλελευθερισμό ως την καταλληλότερη ιδεολογία για ένα σύγχρονο, ευρωπαϊκό κεντροδεξιό κόμμα, που φιλοδοξεί να επανέλθει στην εξουσία. Δεν ακούγεται κακή ιδέα, αλλά δεν είμαι και τόσο σίγουρος ότι έχει κλείσει τόσο εύκολα η ιδεολογική συζήτηση. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο σοβαρά προβλήματα:

(α) Ο Γιώργος Παπανδρέου είναι ο πλέον φιλελεύθερος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ από το 1974 έως σήμερα. Είναι φιλελεύθερος με την αμερικανική έννοια του όρου (liberal), βέβαια, αλλά οπωσδήποτε φιλελεύθερος. Αν αμφιβάλλει κανείς, ας θυμηθεί τις δηλώσεις και τις κινήσεις του πριν γίνει αρχηγός του ΠΑΣΟΚ. Τις ανοησίες που αναγκάστηκε να υποστηρίξει για να παραμείνει αρχηγός στο ΠΑΣΟΚ και να το οδηγήσει στη νίκη στις εκλογές, δεν νομίζω να θέλει και ο ίδιος να τις θυμάται. Είναι βέβαιο ότι θα (προσπαθήσει τουλάχιστον να) εφαρμόσει φιλελεύθερες πολιτικές σε πολλούς τομείς, ακόμα και στην οικονομία. Δεν ξέρω αν το κατορθώσει και τι θα πετύχει. Το βέβαιο είναι ότι είναι φιλελεύθερος και οπωσδήποτε του «κοινωνικού» φιλελευθερισμού.

(β) Οι υποψήφιοι αρχηγοί της Ν. Δ. μάς δίνουν την εντύπωση, όταν αναφέρονται στον κοινωνικό φιλελευθερισμό, ότι έχουν στο μυαλό τους γι’ αυτόν ό, τι και όσοι τους ακούν: μια πολύ θολή εικόνα. Θεωρούν υποχρέωσή τους να είναι φιλελεύθεροι, εφόσον είναι κεντροδεξιοί, αλλά ταυτόχρονα νιώθουν και την ανάλογη ενοχή. Ελπίζουν όμως ότι ο κοινωνικός χαρακτήρας μπορεί να μετριάσει το φιλελευθερισμό τους.

Καταρχήν, φιλελεύθερος είναι αυτός που δίνει προτεραιότητα στην ελευθερία, είτε γιατί συνδέει τη φύση του ανθρώπου με κάποια αναπαλλοτρίωτα φυσικά δικαιώματα είτε διότι θεωρεί πως η ελευθερία οδηγεί μακροπρόθεσμα σε μεγαλύτερη κοινωνική ευημερία. Η ελευθερία (που ο φιλελεύθερος προσπαθεί να μεγιστοποιήσει) ταυτίζεται με την απουσία καταναγκασμών στις ατομικές επιλογές: το άτομο πρέπει να αφεθεί ελεύθερο στην προσωπική του ζωή, στις κοινωνικές του σχέσεις και στις οικονομικές του δραστηριότητες για να τις διαμορφώσει το ίδιο. Το κράτος πρέπει να αποτελεί το φορέα, ο οποίος έχει αποκλειστικό στόχο να βοηθήσει το άτομο να ζήσει ελεύθερο, εξασφαλίζοντας την απουσία καταναγκασμών.

Ως προς την προσωπική σφαίρα και την ιδιωτική ζωή, υπάρχει πια μια μεγάλη συναίνεση. Αλλά εδώ έχουμε και το πρώτο πρόβλημα με τη Ν.Δ. Το ΠΑΣΟΚ είναι πιο φιλελεύθερο από αυτήν στα ζητήματα που έχουν να κάνουν με τις ατομικές ελευθερίες και την προστασία των ατομικών επιλογών. Αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα, το οποίο θα πρέπει να ξεκαθαριστεί σύντομα. Περιμένουμε, για παράδειγμα, τις θέσεις των υποψήφιων αρχηγών της Ν.Δ. για θέματα όπως ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών, η αποποινικοποίηση της χρήσης ναρκωτικών ή η παράνομη και καταχρηστική αστυνομική βία.

Όσον αφορά την οικονομική ελευθερία, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Κανείς σοβαρός επιστήμονας ή φιλελεύθερος διανοητής δεν ισχυρίζεται ότι η αγορά λειτουργεί άψογα. Συμφωνούν, όμως, όλοι ότι η αγορά είναι ο καλύτερος και αποτελεσματικότερος τρόπος οικονομικής οργάνωσης, οδηγεί στην αύξηση του πλούτου και της κοινωνικής ευημερίας και είναι το μόνο οικονομικό σύστημα που είναι συμβατό με την προτεραιότητα της ελευθερίας. Από εκεί και πέρα υπάρχουν δύο ειδών αντιρρήσεις στην ελεύθερη αγορά: όταν δεν λειτουργεί σωστά οδηγεί σε άδικα αποτελέσματα, αλλά και όταν λειτουργεί σωστά, μπορεί και πάλι να οδηγήσει σε μεγάλες ανισότητες.

Οι φιλελεύθεροι μπορούν (και πρέπει) να αντιμετωπίσουν και τις δύο αντιρρήσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το κράτος μπορεί να διορθώσει τις «αποτυχίες» της αγοράς, κυρίως την αποτυχία συλλογικής δράσης. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, απλώς θα κάνει τα πράγματα χειρότερα καθώς η αποτυχία του κράτους είναι μεγαλύτερη από εκείνη της αγοράς. Έτσι ο φιλελεύθερος είναι πολύ επιφυλακτικός στην κρατική παρέμβαση, επιλέγει, σε περίπτωση αμφιβολίας, υπέρ της ελευθερίας και μεταθέτει το βάρος της απόδειξης στους υποστηρικτές της παρέμβασης. Δεν θα διστάσει να αναθέσει στο κράτος το ρόλο παροχέα δημόσιων αγαθών, αλλά δεν θα σκεφτεί καν να το καταστήσει επιχειρηματία.

Το θέμα των διανεμητικών συνεπειών της ελεύθερης αγοράς είναι πιο δύσκολο. Αν η αγορά λειτουργεί ικανοποιητικά, ο φιλελεύθερος δεν παρεμβαίνει αν τα αποτελέσματα οδηγούν σε ανισότητες. Η παρέμβαση στο μηχανισμό της αγοράς θα ήταν αναποτελεσματική και άδικη. Αντίθετα μπορεί να παρέμβει με πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα κεντρικά, χρησιμοποιώντας τη φορολογική πολιτική και την πολιτική κοινωνικών παροχών με στόχο να μειώσει τις ακραίες ανισότητες, να ενισχύσει αυτούς που αποδεδειγμένα δεν μπορούν να επιβιώσουν σε μια ανταγωνιστική αγορά, αλλά και να αποφύγει τη στρέβλωση των κινήτρων. Η αναδιανομή αυτή θα πρέπει να έχει στόχο την αύξηση της κοινωνικής ευημερίας και όχι την εξίσωση της μιζέριας.

Εδώ η Ν.Δ. έχει ένα πλεονέκτημα απέναντι στο βαθύ ΠΑΣΟΚ με τα γνωστά αντανακλαστικά κατά της ελεύθερης αγοράς. Τα αντανακλαστικά, όμως, αυτά υπάρχουν και στο χώρο της Ν.Δ.

Το στοίχημα λοιπόν για τον νέο αρχηγό της Ν.Δ. είναι να μεταλλάξει το κόμμα της Ν.Δ. από ένα πρώην συντηρητικό κόμμα σε ένα σύγχρονο φιλελεύθερο κόμμα, που σέβεται τις επιλογές των προσώπων σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων τους, επιτρέπει στην αγορά να δημιουργήσει τον απαραίτητο πλούτο χρησιμοποιώντας το κράτος σαν εργαλείο διόρθωσης των προβλημάτων της και μερικής αλλά αποτελεσματικής αναδιανομής του πλούτου. Αν όλα αυτά τα ονομάσει κοινωνικό φιλελευθερισμό, δεν έχει τελικά και τόση σημασία.

Τον χειμώνα ετούτο

Αυτή η διαφήμιση προφανώς δεν απευθύνεται σε οικογένειες λιμενεργατών του ΟΛΠ, ούτε και στον αγροτοσυνδικαλιστή του κάμπου. Αποδέκτες της είναι οικονομικοί μετανάστες, οι οποίοι διαμένουν σε υπόγεια ή σε παλιές μονοκατοικίες των προαστίων χωρίς πρόσβαση σε επίδομα θέρμανσης, μόνωσης ή αντικατάστασης κλιματιστικών. Και το σημαντικότερο, χωρίς να γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση της Ελληνικής. Πέρα από την ανακάλυψη των αγοραστικών τους αναγκών, η αγορά επιδεικνύει ταχύτερα ανακλαστικά και σε ένα δεύτερο σημείο: Έρχεται να επισημάνει την ύπαρξη ατόμων αποκλεισμένων επί μακρόν από το κοινωνικό γίγνεσθαι, με ευθύνη όχι μόνο ενός αδιάφορου και αναποτελεσματικού κράτικού μηχανισμού, αλλά και δική μας.

Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες της Ελληνικής κυβέρνησης είναι γενναίες και αν οι διακηρυγμένες προθέσεις της υλοποιηθούν με συγκεκριμένα μέτρα, η Πολιτεία θα έχει κάνει ένα σημαντικό βήμα για την ομαλή ένταξη της δυναμικότερα ανερχόμενης πληθυσμιακής της ομάδας στον κοινωνικό ιστό. Ας ελπίσουμε πως οι ερχόμενοι χειμώνες θα βρουν διαφημίσεις όπως αυτή στο χρονοντούλαπο ιστορίας της Ελληνικής διαφήμισης.

Δήμου Επίκαιρα

Τελευταία φορά που με είχε απασχολήσει ο γραπτός λόγος του κου Δήμου φίλος μου συνέστησε να έρθω σε προσωπική επικοινωνία μαζί του. Αυτή τη φορά αφορμή στάθηκε η παρέμβαση του στο ζήτημα διαδοχής ηγεσίας της Νέας Δημοκρατίας, όπου σκιαγραφούσε το προφίλ του επόμενου. Αυτή τη φορά τον ρώτησα και προς τιμήν του μου απάντησε άμεσα. Εξακολουθώ βέβαια να μην κατανοώ που τίθεται η διαχωριστική γραμμή μεταξύ νέο- και σκέτου φιλελεύθερου. Προσωπική μου άποψη πως πρόκειται για ένα εννοιολογικό παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, από το οποίο στην τελική βγαίνουμε χαμένοι.

Αγαπητέ κύριε Δήμου,

η πρόσφατη ανάρτηση σας στα Επίκαιρα καλεί την αξιωματική αντιπολίτευση να εκλέξει αρχηγό - κάτοχο μιας σύγχρονης εκδοχής "του πολιτικού και οικονομικού φιλελευθερισμού (που δεν θα είναι νέο-φιλελεύθερη)". Ακόμα και με μία γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο καταλήγει κάποιος στο συμπέρασμα πως η διεθνής χρήση του όρου "νέο-φιλελεύθερισμός" αφενός αναφέρεται σε έργο πολιτικών φιλοσόφων και οικονομολόγων των αρχών και μέσων του εικοστού αιώνα και αφετέρου χρησιμοποιείται σήμερα από όσους εναντιώνονται σε εν γένει φιλελεύθερες πολιτικές πρακτικές. Στη χώρα μας μάλιστα η λέξη έχει διαστρεβλωθεί και δυσφημιστεί τόσο - όπως έχετε ο ίδιος γράψει - που ως σκέψη ντρέπεται να πει το όνομα της.

Εκτιμώντας ιδιαίτερα την πορεία σας και το πολιτικό σας αισθητήριο θα σας παρακαλούσα να μου διευκρινίσετε εν συντομία τι στοιχειοθετεί για εσάς "νέο-φιλελεύθερη" εκδοχή του φιλελευθερισμού και για ποιόν λόγο καλείτε τον αυριανό επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης αφενός να απέχει από αυτήν και αφετέρου να είναι "ένας Στέφανος Μάνος, λίγο πιο διπλωμάτης και τριάντα χρόνια νεότερος". Η υιοθέτηση και χρήση εκ μέρους σας ενός σκιάχτρου, αυτού του νέο-φιλελευθερισμού και ο ακόλουθος ασαφής διαχωρισμός που επιχειρείτε με τον κλασικό φιλελευθερισμό μου προκαλεί απορία και λύπη. Προς το παρόν οδηγούμαι στο συμπέρασμα πως νέο-φιλελεύθερος για εσάς είναι ο πολιτικός εκείνος, ο οποίος κατά την άσκηση φιλελεύθερης πολιτικής δεν κατέχει την υψηλή τέχνη της διπλωματίας.

- Περίεργο πως συνδυάσατε τα δύο... η διπλωματία αναφέρεται μόνο στο προσωπικό στυλ του Στ.Μ. - συχνά ήταν ωμός και σόκαρε.

Πολύ σύντομα θα πω ότι νεο-φιλελευθερισμός είναι εκείνη η σχολή του οικονομικού φιλελευθερισμού που πιστεύει στην απόλυτη αυτόματη αυτορρύθμιση της αγοράς και στην μέγιστη συρρίκνωση του κράτους (σχεδόν στην κατάργησή του). Πιστεύω ότι - όπως κάθε ακραία άποψη - είναι λανθασμένη. Και η αγορά χρειάζεται παρεμβάσεις (όσο το δυνατό λιγότερες) και το κράτος έχει να επιτέλεσει ένα ρυθμιστικό ρόλο. Υπάρχει ανάμεσα στον Keynes και στον Friedmann ένας δρόμος της καμήλας...