Η αβάσταχτη προκλητικότητα της όπερας

Έχει επικρατήσει σε μεγάλο μέρος της εγχώριας κοινής γνώμης η άποψη πως η όπερα αποτελεί είδος τέχνης απευθυνόμενο κατά κύριο λόγο σε άτομα με εξεζητημένες καλλιτεχνικές αναζητήσεις. Άποψη η οποία εν πολλοίς αδικεί την συγκεκριμένη μορφή τέχνης, προσδίδοντας της ένα μουσειακό χαρακτήρα που δεν έχει. Μπορεί πράγματι στην Ελλάδα να μην υπήρξε ποτέ σχολή Όπερας, πολλώ δε μάλλον ρεύμα ικανό να της προσδώσει λαϊκό έρεισμα˙ και αυτός είναι ο λόγος που εγχώριες παραστάσεις διακρίνονται από έναν συντηρητισμό και μια τάση ευλαβικής απόδοσης του έργου εντός του ιστορικού πλαισίου στο οποίο πρώτη φορά εκτελέστηκε.

Δεν πρέπει να μας ξενίζει επομένως ο "έντονος προβληματισμός" τον οποίο εξέφρασε η ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, όταν απαίτησε τη λογοκρισία σκηνής ομοφυλοφιλικού περιεχομένου από το έργο Ρούσαλκα. Με έγγραφη διαμαρτυρία και με μοίρασμα φυλλαδίων στο κοινό εξεμάνησαν που η σκηνοθετική απόδοση αλλοιώνει το πρωτότυπο έργο και εμφανίζει τον πρωταγωνιστή ως "πάσχοντα" από ομοφυλοφιλικές τάσεις, ζητώντας και επιτυγχάνοντας τελικά την αφαίρεση της επίμαχης σκηνής. Μέχρι εκεί που του κόβει του καθενός.

Το φάουλ που επιχειρήθηκε εις βάρος της ελευθερίας έκφρασης είναι πρόδηλο και πιστεύω πως δεν είναι ανάγκη να ανατρέξουμε ξανά στη βασική συνταγματική υποχρέωση της πολιτείας να αναπτύσσει και να προάγει κάθε μορφή τέχνης, ειδικά όταν αυτή κατορθώνει και ενοχλεί. Οι παραστάσεις όπερας ιστορικά παρήγαγαν και εξακολουθούν να παράγουν όχι μόνο πολιτισμό, αλλά και πολιτική.

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όλων είναι η όπερα "La muette de Portici", του Auber, που ανέβηκε στις 25 Αυγούστου του 1830 στο Théâtre de la Monnaie των Βρυξελών: Η παράσταση δόθηκε προς τιμήν του πρίγκηπα της Οράγγης Γουλιέλμου του Ιου και απηχώντας τις επιρροές του εθνικού ρομαντισμού εξιστορούσε την εξέγερση ενός ψαρά, του άσημου Masaniello, κατά των Ισπανών Αψβούργων στη Νάπολη του 16ου αιώνα. Ένα μόνο τραγούδι, το Amour sacré de la patrie, στάθηκε ικανό να προκαλέσει γενικό ξεσηκωμό του ακροατηρίου, το οποίο ξεχύθηκε στους δρόμους των Βρυξελλών φωνάζοντας συνθήματα και καταλαμβάνοντας κυβερνητικά κτίρια. Η επανάσταση κλιμακώθηκε τις επόμενες μέρες με την συμμετοχή ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων και είχε ως κατάληξη την ανεξαρτησία του Βελγίου από τις Κάτω Χώρες.

Ακόμα και σήμερα όμως πλείστα φεστιβάλ όπερας ευρωπαϊκών πόλεων δεν διστάζουν να κομίσουν καινά δαιμόνια, προκαλώντας κοινό αίσθημα και κατεστημένες αντιλήψεις. Η όπερα παραμένει στην καλλιτεχνική πρωτοπορία και κατορθώνει να αποδομεί και να προάγει ταυτόχρονα. Είναι κρίμα που άνθρωποι εμφορούμενοι από μία τόσο επαρχιώτικη αντίληψη καταφέρνουν να την στραγγίξουν και να την κρατήσουν καλά κλειδωμένη στο αξιακό τους χρονοντούλαπο. Και είναι ακόμα μεγαλύτερο κρίμα που οι άνθρωποι αυτοί λογίζονται ως θεράποντες της τέχνης αμοιβόμενοι μάλιστα από το κοινό ταμείο.