Το αντανακλαστικό της ελευθερίας

Η έντονη αγάπη μου για τις ζουμερές μπριζόλες και την ελευθερία μου έφερε τις προάλλες στο μυαλό την ιστορία του θείου Ισίδωρου. Ο θείος μου ο Ισίδωρος γεννήθηκε και μεγάλωσε μαζί με άλλα κουτάβια στο επιστημονικό εργαστήριο ενός εκκεντρικού και δύστροπου επιστήμονα, του Ιβάν Πέτροβιτς Παβλόφ. Ταγμένος στην υπηρεσία της νευροφυσιολογίας, ο Ισίδωρος απολάμβανε τις εξαιρετικές λιχουδιές της ρώσικης στέπας, υποφέροντας όμως παράλληλα από καούρες και δυσπεψία, καθώς ο Παβλόφ από ένα σημείο και μετά παραξένεψε και χτυπούσε τα καμπανάκια στο ξεκούδουνο, κάνοντας πόλεμο νεύρων σε παιδιά, γυναίκα και σκυλιά.

Ο Θείος μου Ισίδωρος

Δεν ήταν όμως μόνο το ερευνητικό έργο του νομπελίστα καθηγητή, εξ αιτίας του οποίου υπέφερε του κυνός ο πρόγονος. 'Ήταν και οι μάλλον άγνωστες σχέσεις του με  την σοβιετική κυβέρνηση, οι οποίες αποτέλεσαν μοναδικό φαινόμενο όχι μόνο για την ΕΣΣΔ, αλλά γενικά στην ιστορία της επιστήμης. Και αυτό καθώς αν και δεν αναμείχθηκε ποτέ στην πολιτική, ο Παβλόφ ήταν ένας άνθρωπος που μιλούσε άφοβα για ό,τι θεωρούσε ως αλήθεια.

Το 1922, κατά την δύσκολη περίοδο που ακολούθησε την Επανάσταση, ζήτησε από τον Λένιν την άδεια να μεταφέρει το εργαστήριό του στο εξωτερικό. Ο Λένιν αρνήθηκε, λέγοντας ότι η Ρωσία χρειαζόταν επιστήμονες όπως αυτόν και ότι ο Παβλόφ θα έπρεπε να έχει την ίδια αναλογία φαγητού με έναν τιμημένο κομμουνιστή. Αν και ήταν περίοδος μεγάλης πείνας, ο Παβλόφ αρνήθηκε: "Δεν θα δεχθώ τα προνόμια αυτά εκτός και αν τα δώσετε σε καθέναν από τους συνεργάτες μου!".

Παρά τις πολλές τιμητικές διακρίσεις με τις οποίες τιμήθηκε από τους Σοβιετικούς επισήμους, τους επέπληττε ανοικτά. Μετά την επιστροφή του από την πρώτη επίσκεψή στις ΗΠΑ το 1923 (η δεύτερη ήταν το 1929) και στην εναρκτήρια παράδοση πρωτοετών της σχολής του, κατήγγειλε δημόσια τον κομμουνισμό, υποστήριξε οτι η βάση του διεθνούς μαρξισμού ήταν λανθασμένη και δήλωσε πως: "για το είδος του σοσιαλιστικού πειράματος που κάνετε δεν θα θυσίαζα τα πίσω πόδια ενός βατράχου!".

Όταν το 1924, οι γιοί κληρικών διώχθηκαν από την Στρατιωτική Ιατρική Ακαδημία του Λένινγκραντ, παραιτήθηκε από την έδρα του δηλώνοντας: "Είμαι κι εγώ γιός ιερέα και αν αποβάλετε τους άλλους θα φύγω κι εγώ".

Το 1927, απογοητευμένος από το γεγονός ότι ήταν η μόνη αρνητική ψήφος στην Ακαδημία Επιστημών ενάντια στους νεοπροταθέντες "κόκκινους" καθηγητές, έγραψε στον Στάλιν: «Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το τί κάνετε στη ρωσική διανόηση – αποθαρρύνοντας, εξοντώνοντας, διαφθείροντας – ντρέπομαι να ονομάζομαι Ρώσος!». Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, σε μία αντικομουνιστική χειρονομία, αρνήθηκε στον Ν. Ι. Μπουχάριν, κομισάριο εκπαίδευσης, την είσοδο στο εργαστήριο του, αν και ήταν χρηματοδοτούμενο από κυβερνητικές πηγές που διαχειριζόταν ο Μπουχάριν.

Ο Ιβάν Παβλόφ μπορεί τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του να σταμάτησε τις δριμείες αυτές επικρίσεις, δεν υπήρξε όμως ποτέ κομμουνιστής και δεν ήταν υπεύθυνος για την τεχνική της πλύσης εγκεφάλου που το αποδίδεται μερικές φορές.

Εκτός λοιπόν από την εισφορά του στην επιστημονική έρευνα της συμπεριφοράς, ας τον θυμόμαστε και για τον σκληρό πόλεμο νεύρων που είχε κηρύξει τόσο στον θείο μου, όσο και στην πολιτική ιντελιγκέντσια του σοβιετικού καθεστώτος.

[Πηγές: ο θείος Ισίδωρος, η εγκυκλοπαίδεια Brittanica]