24 Ιουλ 2007

Naughty, naughty boys!

Gilbert & George, the godfathers of
postmodern Brit Art.



Πρόκειται ίσως για τους σημαντικότερους εκπροσώπους της βρετανικής avant-garde σκηνής του τελευταίου τετάρτου του 20ου αιώνα. Η θεματολογία τους, έντονα αμφιλεγόμενη και προκλητική, καθώς εξερευνά θέματα που κυμαίνονται από την καθημερινή ζωή σε όλες της τις εκφάνσεις, μέχρι τη θρησκεία, την κοπρολογία και την ομοφυλοφυλία.


Τον Μάρτιο βρέθηκα σε αναδρομική τους έκθεση, που φιλοξένησε η Tate Modern και δεν θα το θεωρούσα τόσο άξιο αναφοράς αν δεν προέβαινα αυτόματα σε σύγκριση με την ελεεινή κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα ως προς την ελευθερεία έκφρασης και την λογοκρισία εικαστικών έργων από παράγοντες της δημόσιας ζωής. Τελευταίο κρούσμα η κατάσχεση „εκφυλισμένου“ έργου στην έκθεση Art Athina, ενώ ας μην ξεχνάμε την αποκαθήλωση του βλάσφημου Asperge moi από την διεθνή έκθεση Outlook εν όψει Ολυμπιάδας ή ακόμα και την υπόθεση Haderer, με τη ζωή του Ιησού σε Κόμιξ.


Οι Gilbert and George έγιναν γνωστοί στο ευρύτερο κοινό αρχικά ως performance atrists, ενώ το έργο που τους καθιέρωσε ευρύτερα ήταν το Singing Sculpture στο οποίο τα εκθέματα αποτελούσαν οι ίδιοι. Μάλιστα το κουστούμι που φορούσαν σε εκείνες τις παραστάσεις αποτελεί πλέον cult στολή εργασίας γι’ αυτούς και σπάνια εμφανίζονται δημόσια χωρίς να το φοράνε όπως και ποτέ δεν έχουν εμφανιστεί χωρίς να είναι μαζί. Μετά από χρόνια στο περιθώριο, πλέον έχουν αναγνωριστεί ως εικονοκλάστες και πνευματικοί πατέρες της σύγχρονης βρετανικής σκηνής καλλιτεχνών. Στις διακρίσεις του περιλαμβάνεται το βραβείο Turner και η εκπροσπωπηση της Βρετανίας στη Bienale της Βενετίας το 2005.



Χαρακτηριστικό της τέχνης τους αποτελεί η άρνηση τους να διαχωρίσουν τις παραστάσεις από την καθημερινή τους ζωή, επιμένοντας πως η οποιαδήποτε πράξη τους αποτελεί έκφραση τέχνης. Μάλιστα το ζευγάρι αυτοχαρακτηρίζεται ως „ζωντανά γλυπτά“. Η λογική τους πίσω από μία τέτοια στάση είναι κατάδειξη της ασάφειας και τελικά η εξάλειψη του διαχωρισμού μεταξύ ζωής και τέχνης.

Το 1986 προέβησαν σε σύνταξη Μανιφέστου πέντε παραγράφων, όπου εξηγούσαν τι επεδίωκαν να εκφράσουν με την τέχνη τους. Χαρακτηριστική είναι η πρώτη παράγραφος „Τέχνη για Όλους“ όπου γίνεται μία περιεκτική σύνοψη:



Θέλουμε η Τέχνη μας να μιλάει πέρα από τα σύνορα της γνώσης, απευθείας στους Ανθρώπους, σχετικά με τη Ζωή τους και όχι σχετικά με την γνώση τους περί τέχνης. Ο εικοστός αιώνας είχε την κατάρα μια τέχνης που δεν μπορούσε να γίνει κατανοητή. Οι παρακμάζοντες καλλιτέχνες εκπροσωπούν τους εαυτούς τους και τους λίγους εκλεκτούς γύρω τους, καταγελώντας και απορρίπτοντας τον απλό παρείσακτο. Εμείς λέμε πως η αινιγματική, δυσνόητη και με εμμονή στη μορφή τέχνη είναι παρακμάζουσα και αποτελεί ανηλεή άρνηση της Ζωής των Ανθρώπων.


Τα παραπάνω βέβαια θα αποτελούσαν ψιλά γράμματα για τους εν ελλάδι πυρόκαυλους εθνικόφρονες, αυτόκλητους υπερασπιστές του δεν ξέρω κι εγώ τι... και είναι πραγματικά λυπηρό που το φαινόμενο αυτό δεν διαθέτουν πολιτικό θάρρος να το καταδικάσουν δημόσια αξιόλογοι κατά τα λοιπά πολιτικοί άνδρες. Είμαι σίγουρος δε, πως μελλοντική έκθεση έργων τους σε ελληνικό έδαφος, συμπεριλαμβανομένων όχι μόνο των ακίνδυνων, αλλά και άλλων όπως του „Was Jesus Heterosexual?“, θα δοκιμάσουν τις αντοχές της ελευθερίας της έκφρασης και γενικότερα του πολιτικού μας συστήματος. Η καλλιτέχνις του έργου της Art Athina αναζητείται από την εισαγγελεία, όμως στην περίπτωση διεθνούς προβολής και συνεπαγόμενου εθνικού διασυρμού είναι λίαν πιθανό ο εισαγγελικός λειτουργός να το σκεφτεί δεύτερη φορά πριν ξανακούσει τα πολεμικά κελεύσματα του οποιουδήποτε Άδωνη και διατάξει αποκαθήλωση και προσαγωγές.


Ενδιαφέρουσα παρουσίαση έργων τους μπορείτε να δείτε εδώ

3 σχόλια:

Panagiotis Oikonomou είπε...

Αγαπητό φιλελεύθερο σκυλί, το άρθρο σου είναι διπλά ενδιαφέρον: αφενός μεν λόγω του έμφυτου καλλιτεχνικού του περιεχομένου, αφετέρου δε επειδή θίγεται ένα ζήτημα που απασχολεί (και θα απασχολεί...) τους νομικούς κύκλους. Και αναφέρομαι, φυσικά, στην ελευθερία της τέχνης.
Προσυπογράφω τη δήλωσή σου περί ακροδεξιών παρεμβάσεων. Κατ' εμέ, οποιαδήποτε παρέμβαση στην ελεύθερη έκφραση, και μάλιστα με μοναδικό σκοπό την δημιουργία εντυπώσεων προς άντληση ψήφων, είναι καταδικαστέα όχι μόνο σε πολιτικό, αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο.
Από εκεί και πέρα, όμως, τίθεται ένα άλλο σοβαρό ζήτημα. Η τέχνη έχει (ή θα πρέπει να έχει) όρια; Και αν ναι, ποια πρέπει να είναι αυτά;
Δε θα μπω στα βαθιά της κοινωνιολογίας, ούτε βέβαια και της πολιτειολογίας - αυτοί οι χώροι μου είναι μάλλον άγνωστοι, για να μην πω και λίγο βαρετοί...
Στα νομικά, λοιπόν, εκεί που πιστεύω πως έχω μια μικρή ιδέα. Δεδομένο είναι ότι η ελευθερία της τέχνης, ως δικαίωμα προστατευόμενο και συνταγματικώς, δεν είναι απεριόριστη, αλλά οριοθετείται (ή κατ' άλλους περιορίζεται) από τα άλλα συνταγματικώς προβλεπόμενα δικαιώματα. Και αυτό το σημείο είναι και το κρίσιμο, η σχέση δηλαδή τέχνης και θρησκείας (και εννοώ κάθε γνωστής θρησκείας).
Ποιο θα μπορούσε να είναι ένα κριτήριο προσβολής της θρησκείας από την τέχνη; Για μένα, μάλλον η θεώρηση του μέσου γνωστικού ανθρώπου (άτιμη κοινωνιολογία, πάλι μπροστά μου!).
Είκοσι και κάτι χρόνια πριν, απαγορεύτηκε στην Ελλάδα η προβολή της ταινίας "Ο τελευταίος πειρασμός" του Σκορτσέζε. Δεν ξέρω αν τότε όντως ο μέσος Έλληνας θα αισθανόταν προσβεβλημένος στο θρησκευτικό του συναίσθημα. Ξέρω, όμως, ότι σήμερα κάτι τέτοιο δε θα ίσχυε.
Τι γίνεται, όμως, με έναν πίνακα που απεικονίζει έναν σταυρό με σπέρμα; Αν θεωρήσω τον εαυτό μου μέσο Έλληνα, εμένα θα με πείραζε. Πιστεύω ότι το ίδιο θα γινόταν και με τους περισσότερους.
Τα ίδια ισχύουν και για τη σχέση τέχνης και εθνικών συμβόλων. Πόσους μέσους Έλληνες θα ενοχλούσε καλλιτεχνικό έργο, στο οποίο κάποιος θα... αφόδευε, ενώ θα παιζόταν από τα ηχεία ο εθνικός ύμνος (περίπτωση Art Athina); Κατά την απολύτως υποκειμενική άποψή μου, πολλούς.
Δεν εξετάζω το αν οι Έλληνες έχουμε γενικώς μια μάλλον διαστρεβλωμένη θρησκευτική ή εθνική συνείδηση. Αυτό, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, ισχύει. Μέχρι τότε, όμως, μάλλον θα πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί, αποφεύγοντας να χαρακτηρίζουμε οποιονδήποτε περιορισμό καλλιτεχνικής ελευθερίας ως λογοκρισία. Και να κοιτάξουμε να διευρύνουμε την παιδεία μας (και όχι μόνο την εκπαίδευση), αν θέλουμε να διερύνουμε και την τέχνη.
Ευχαριστώ για τον χώρο και τον χρόνο!

Manoliscus είπε...

Μεγαλειότατε, Βασιλεύ της Αγγλίας, Λόρδε της Ιρλανδίας, Δούκα της Ακουϊταίνης και Σφύρα των Σκώτων, είναι πραγματικά μεγάλη χαρά και τιμή να μοιράζομαι μαζί σου τον περί δικαίου και τέχνης προβληματισμό που ανακύπτει με το αρθράκι μου!

Αποφεύγοντας κι εγώ με τη σειρά μου να μπω στα σκοτεινά νερά της κοινονιολογίας, θα δώσω συνέχεια στον προβληματισμό σου με επιχειρήματα από τη νομική μου φαρέτρα.

Αναφορικά λοιπόν με τα όρια της τέχνης, η ελευθερία της ως γνωστόν είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη στο Άρθρο 16§1, όπως και στο 24§1 (περί προστασίας πολιτιστικού περιβάλλοντος) και μάλιστα παρέχεται ανεπιφύλακτα, χωρίς δηλαδή ο κοινός νομοθέτης να μπορεί να της θέσει φραγμούς.

Η τέχνη τώρα ως έκφανση της ανθρώπινης πνευματικής δραστηριότητας δεν διαθέτει αντικειμενικές διαδικασίες παραγωγής. Το τι αποτελεί δηλαδή τέχνη αφήνεται στην υποκειμενική κρίση του ατομικού μας βιώματος και το κράτος φέρει ακέραια την υποχρέωση προστασίας της, ανεξάρτητα από τα καλλιτεχνικά γούστα των λειτουργών του (αμυντική ελευθερία της τέχνης). Η πολιτεία υποχρεώνεται δηλαδή σε μια αισθητική ουδετερότητα, δεσμευμένη να απέχει από κάθε προσπάθεια μετουσίωσης της τέχνης σε μορφή γενικής βουλήσεως (volonté generale, aka Lenny Riefenstahl).

Τώρα, όπως πολύ σωστά κι εσύ επισημαίνεις, ελευθερία της τέχνης δεν συνεπάγεται κα ασυδοσία της τέχνης! Εν προκειμένω εξετάζουμε τη σύγκρουση αυτής με την προστασία ενός άλλου συνταγματικού αγαθού: του θρησκευτικού μας συναισθήματος – της θετικής δηλαδή όψης του δικαιώματος της ελευθερίας θρησκευτικής συνείδησης (Άρθρο 13§1).

Ως γνωστόν, οι συνταγματικοί περιορισμοί και σταθμίσεις τίθενται επί τη βάσει διασφάλισης της αρχής ενότητας του Συντάγματος. Όταν επομένως έχουμε δύο συγκρουόμενα αγαθά, εκ των οποίων του ενός προσβάλλεται ο πυρήνας, ενώ του άλλου μόνο η περιφέρειά, είναι εύλογο το αγαθό που στη συγκεκριμένη περίπτωση προσβάλλεται η περιφέρειά του να υποχωρήσει χάρη του αγαθού, του οποίου ο πυρήνας απειλείται, χωρίς σε καμία περίπτωση η άσκηση του τελευταίου να καταστεί παντελώς απαγορευτική.

Επομένως, όσο πιο κοντά πλησιάζει η άσκηση του δικαιώματος ελευθερίας της τέχνης στον πυρήνα της ξένης προσωπικότητας, τόσο μεγαλύτερους περιορισμούς ενδέχεται να υποστεί. Το πεδίο προστασίας της προσωπικότητας τρίτου περιορίζεται όμως εξίσου από την ελευθερία της τέχνης, στο μέτρο που η προσβολή της δεν αποτελεί σημαντική και ανεπανόρθωτη βλάβη της προσωπικότητας, η οποία και θα δικαιολογούσε έναν περιορισμό της τέχνης. Τέτοιο περιορισμό θα δεχόμουν για παράδειγμα ως θεμιτό στην περίπτωση παιδικής πορνογραφίας.

Είναι επομένως πιθανό, όντες μέσοι γνωστικοί άνθρωποι, να ενοχλούμαστε έντονα από ένα έργο τέχνης, δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε πως αυτός ακριβώς είναι ο σημαντικότερος ρόλος που επιτελεί: Να προκαλεί και να αμφισβητεί ανά πάσα στιγμή τη δεδομένη αντίληψη μας για το κοινωνικό περιβάλλον. Κάτι τέτοιο, εφόσον γίνεται εντός των θεμιτών ορίων της συνταγματικής μας τάξης είναι κατά τη γνώμη μου θεμιτό και κάθε προσπάθεια περιορισμού του για τον α ή β λόγο προσβάλλει τον σκληρό πυρήνα της έννοιας πατριωτισμός!

Καθώς από τη στιγμή που πατρίδα δεν σημαίνει πάνω απ’ όλα ελευθερία, ο όρος αρχίζει να πάσχει. Και αν ο πατριωτισμός μας ή το θρησκευτικό μας συναίσθημα είναι τόσο ευάλωτα που να προσβάλλονται ή να κλονίζονται από ένα έργο τέχνης, μάλλον που για τα πρώτα θα πρέπει να ανησυχούμε περισσότερο.

Unknown είπε...

Μα εδώ η κουβέντα έχει αρχίσει πραγματικά να φουντώνει...ας μου συγχωρήσετε κι εμένα του μη γαλαζοαίματου μία μικρή παρέμβαση.

Καταρχάς όσο και να θέλουμε να αποφύγουμε τις αβύσσους και τις μαύρες τρύπες της κοινωνιολογίας, σε αυτό το θέμα οφείλει κανείς να τους δώσει μία κάποια -έστω και μικρή- προσοχή. Δε λέω να πέσουμε μέσα, προς Θεού (sic)αλλά μια κλεφτή ματιά να τη ρίξουμε. Γιατί να έχουμε ένα τόσο περιοριστικό κανονιστικό πλαίσιο, όσον αφορά την ελευθερία της τέχνης και τη λογοκρισία, τόσο σε συνταγματικό όσο και σε νομοθετικό επίπεδο; Έχω την εντύπωση ότι ο προβληματισμός πρέπει από εκεί να ξεκινήσει και όχι από το εάν για παράδειγμα έπραξαν καλώς που κατέβασαν το έργο τέχνης από την Art Athina ή το εάν θα μπορούσε να σταθεί μία έκθεση τύπου Gilbert & George στην Ελλάδα. Καλώς ή κακώς νόμιμα απαγορεύτηκε το μεν όπως και νόμιμα κατά πάσα πιθανότητα οι Gilbert & George δε θα γίνονταν με καμία κυβέρνηση και υπό την πνευματική umbrella κανενός Μητροπολίτη Τρίκκης και Σταγών, Γιλβέρτος και Γεώργιος.

Γιατί είναι ο μέσος Έλληνας κομπλεξικός; Και εν πάσει περιπτώσει, ποιος είναι στο κάτω κάτω αυτός ο μέσος Έλληνας; Γιατί όλοι μιλούν γι’ αυτό το είδος σε τρίτο ενικό; Εκτός πια και αν το κάνουν από μεγαλοπρέπεια και σεβασμό στο «άτομο τους», για να δανειστώ την προσφιλή φράση των μέσων Ελλήνων που λαμβάνουν μέρος στα διάφορα realities, κάνοντας τα κόκαλα του Ιουλίου να τρίζουν (από καθαριότητα). Ας κάνουμε ένα διανοητικό πείραμα. Ας αποπειραθούμε να αφαιρέσουμε από τον Έλληνα τα εξής χαρακτηριστικά του: ΠΑΤΡΙΣ – ΘΡΗΣΚΕΙΑ – ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. Τι θα του μείνει του δόλιου; Ο σκατένιος σταυρός και τα διασταυρούμενα πέη των Γιλβέρτου και Γεωργίου; (όχι δεν ήρθε η έκθεση στην Ελλάδα, απλώς τα δάκτυλά μου νωχελικά αρνούνται να γυρίσουν εις την βαρβαρικήν) Η μήπως η φιλελεύθερη οικονομία, η πολιτική του ιδεολογία και η συνειδητοποιημένη τοποθέτηση του στην πολιτική παλέττα;

Που θέλω να καταλήξω; Στο γεγονός ότι με μία ερασιτεχνική και ρηχή κοινωνιολογική ανάλυση προκύπτει το εξής: ότι αυτό το φάντασμα του μέσου Έλληνα δε σηκώνει μύγα στο σπαθί του. Καλή και άγια (sic!) η τέχνη αλλά ως εδώ και μη παρέκει. Δε θα έρθουν τώρα να μας υβρίσουν και τη μόνη αλήθεια στην οποία πλέον ελπίζουμε μετά τις 43 χρεωμένες πιστωτικές και τα 52 τρέχοντα διακοποδάνεια. Και την πατρίδα μας δεν την ξεπουλάμε σε κανέναν ούτε θα αφήσουμε τον όποιον αυτοαποκαλούμενο καλλιτέχνη να μας την κάνει χέστρα, θα στάξουμε και την ύστατη ρανίδα από αίμα δάκρυα και ιδρώτα για να σωθεί και το τελευταίο κάρβουνο που απόμεινε, να το βάλουμε στο καντήλι μας να καίει με το λιβάνι.

One nation under God λοιπόν είμαστε κι ας βρίζει μέσος Έλληνας την Αμερική στις μαζικές πορείες από τα Starbucks στην Πρεσβεία. Και για να αναφέρω κι εγώ ένα άρθρο του συντάγματος προς νομική τεκμηρίωση των όσων λέγω: φίλτατοι κυνοτρόφοι και γαλαζοαίματοι, άμα δεν αλλάξει το Άρθρο 3, άσπρη μέρα δε βλέπουμε.

Υ.Γ. Συγχωρήστε μου την συγκεχυμένη σκέψη, είναι και η ώρα περασμένη βλέπετε…